روش اجرایی ارزیابی انطباق سیستم‌های ترانکینگ بر اساس استانداردهای EN 50144 و EN 60745
مقدمه
سیستم‌های ترانکینگ جهت استفاده در تأسیسات الکتریکی به منظور عبور، توزیع و حفاظت مکانیکی کابل‌ها و هادی‌های برق به‌کار می‌روند. این سیستم‌ها معمولاً شامل کانال‌ها (داکت‌ها) و متعلقات مربوطه هستند که کابل‌های عایق‌شده را در بر گرفته و در صورت لزوم جداسازی حفاظتی الکتریکی بین مدارها را نیز تأمین می‌کنند
. ارزیابی انطباق این محصولات بدین معناست که اطمینان حاصل شود سیستم ترانکینگ موردنظر با تمامی الزامات فنی و ایمنی مرتبط مطابقت دارد و استفاده از آن خطری برای کاربران یا تأسیسات ایجاد نخواهد کرد. استانداردهای بین‌المللی متعددی برای ایمنی تجهیزات الکتریکی تدوین شده‌اند. استاندارد EN 50144 و استاندارد جایگزین آن EN 60745 (مربوط به ایمنی ابزارهای الکتریکی دستی) نیز حاوی الزاماتی هستند که می‌تواند در بررسی ایمنی مکانیکی و الکتریکی اجزای یک سیستم ترانکینگ مد نظر قرار گیرد
. همچنین خود سیستم‌های ترانکینگ توسط استانداردهای تخصصی (از جمله سری EN 50085 یا IEC 61084) تعریف و آزمون می‌شوند که مشخصات فنی، ولتاژ کاری (تا 1000 ولت AC) و روش‌های آزمون را تعیین می‌کنند
. در این گزارش، یک روش اجرایی گام‌به‌گام برای ارزیابی انطباق سیستم‌های ترانکینگ ارائه می‌شود که ضمن رعایت الزامات استانداردهای EN 50144 و EN 60745 در حوزه ایمنی ابزارهای دستی، الزامات فنی ویژه سیستم‌های ترانکینگ را نیز پوشش می‌دهد.
مراحل ارزیابی انطباق
برای ارزیابی انطباق یک سیستم ترانکینگ با الزامات استانداردهای یادشده، مراحل زیر به صورت گام‌به‌گام اجرا می‌گردد:
-
برنامه‌ریزی و آماده‌سازی: در ابتدای کار، مدارک فنی محصول (نقشه‌ها، مشخصات فنی، دستورالعمل‌های نصب) و استانداردهای مرجع مربوطه گردآوری و بررسی می‌شوند. یک طرح آزمون تدوین می‌گردد که در آن تمام الزامات استاندارد (ایمنی الکتریکی، استحکام مکانیکی، حفاظت در برابر آتش و غیره) فهرست شده و روش آزمون هر یک مشخص می‌شود. همچنین ابزارها و تجهیزات آزمایشگاهی موردنیاز، تعداد نمونه‌های لازم برای آزمون‌ها و شرایط محیطی آزمون (مانند دما) در این مرحله تعیین می‌گردند.
-
بازرسی اولیه (چشمی) و بررسی مستندات: پیش از انجام آزمون‌های عملی، یک بازرسی ظاهری روی نمونه‌های ترانکینگ صورت می‌گیرد. در این بازرسی، مواردی نظیر صحت ابعاد و کیفیت ساخت، نبود لبه‌های تیز یا زایده‌های خطرناک روی سطوح قابل دسترسی، کامل بودن اجزاء (درپوش‌ها، اتصالات، متعلقات نصب)، و وجود نشانه‌گذاری‌های لازم بررسی و در چک‌لیست مربوطه ثبت می‌شوند. همچنین مدارک همراه محصول مانند دستورالعمل نصب و برچسب‌های هشدار ایمنی کنترل می‌گردند تا اطمینان حاصل شود اطلاعات لازم طبق استاندارد (مانند نام سازنده، کد محصول، ولتاژ نامی و درجه حفاظت) ارائه شده‌اند
وش اجرایی ارزیابی انطباق سیستم‌های ترانکینگ بر اساس استانداردهای EN 50144 و EN 60745
مقدمه
سیستم‌های ترانکینگ جهت استفاده در تأسیسات الکتریکی به منظور عبور، توزیع و حفاظت مکانیکی کابل‌ها و هادی‌های برق به‌کار می‌روند. این سیستم‌ها معمولاً شامل کانال‌ها (داکت‌ها) و متعلقات مربوطه هستند که کابل‌های عایق‌شده را در بر گرفته و در صورت لزوم جداسازی حفاظتی الکتریکی بین مدارها را نیز تأمین می‌کنند
METSEC.COM
. ارزیابی انطباق این محصولات بدین معناست که اطمینان حاصل شود سیستم ترانکینگ موردنظر با تمامی الزامات فنی و ایمنی مرتبط مطابقت دارد و استفاده از آن خطری برای کاربران یا تأسیسات ایجاد نخواهد کرد. استانداردهای بین‌المللی متعددی برای ایمنی تجهیزات الکتریکی تدوین شده‌اند. استاندارد EN 50144 و استاندارد جایگزین آن EN 60745 (مربوط به ایمنی ابزارهای الکتریکی دستی) نیز حاوی الزاماتی هستند که می‌تواند در بررسی ایمنی مکانیکی و الکتریکی اجزای یک سیستم ترانکینگ مد نظر قرار گیرد
U.DIANYUAN.COM
. همچنین خود سیستم‌های ترانکینگ توسط استانداردهای تخصصی (از جمله سری EN 50085 یا IEC 61084) تعریف و آزمون می‌شوند که مشخصات فنی، ولتاژ کاری (تا 1000 ولت AC) و روش‌های آزمون را تعیین می‌کنند
METSEC.COM
. در این گزارش، یک روش اجرایی گام‌به‌گام برای ارزیابی انطباق سیستم‌های ترانکینگ ارائه می‌شود که ضمن رعایت الزامات استانداردهای EN 50144 و EN 60745 در حوزه ایمنی ابزارهای دستی، الزامات فنی ویژه سیستم‌های ترانکینگ را نیز پوشش می‌دهد.
مراحل ارزیابی انطباقبرای ارزیابی انطباق یک سیستم ترانکینگ با الزامات استانداردهای یادشده، مراحل زیر به صورت گام‌به‌گام اجرا می‌گردد:
برنامه‌ریزی و آماده‌سازی: در ابتدای کار، مدارک فنی محصول (نقشه‌ها، مشخصات فنی، دستورالعمل‌های نصب) و استانداردهای مرجع مربوطه گردآوری و بررسی می‌شوند. یک طرح آزمون تدوین می‌گردد که در آن تمام الزامات استاندارد (ایمنی الکتریکی، استحکام مکانیکی، حفاظت در برابر آتش و غیره) فهرست شده و روش آزمون هر یک مشخص می‌شود. همچنین ابزارها و تجهیزات آزمایشگاهی موردنیاز، تعداد نمونه‌های لازم برای آزمون‌ها و شرایط محیطی آزمون (مانند دما) در این مرحله تعیین می‌گردند.
بازرسی اولیه (چشمی) و بررسی مستندات: پیش از انجام آزمون‌های عملی، یک بازرسی ظاهری روی نمونه‌های ترانکینگ صورت می‌گیرد. در این بازرسی، مواردی نظیر صحت ابعاد و کیفیت ساخت، نبود لبه‌های تیز یا زایده‌های خطرناک روی سطوح قابل دسترسی، کامل بودن اجزاء (درپوش‌ها، اتصالات، متعلقات نصب)، و وجود نشانه‌گذاری‌های لازم بررسی و در چک‌لیست مربوطه ثبت می‌شوند. همچنین مدارک همراه محصول مانند دستورالعمل نصب و برچسب‌های هشدار ایمنی کنترل می‌گردند تا اطمینان حاصل شود اطلاعات لازم طبق استاندارد (مانند نام سازنده، کد محصول، ولتاژ نامی و درجه حفاظت) ارائه شده‌اند
NOBELCERT.COM
NOBELCERT.COM
.
انجام آزمون‌های عملکردی و ایمنی: طبق برنامه آزمون تدوین شده، مجموعه آزمون‌های لازم بر روی سیستم ترانکینگ اجرا می‌شود. این آزمون‌ها شامل آزمون‌های مکانیکی (مثلاً آزمون ضربه)، آزمون‌های الکتریکی (مانند اندازه‌گیری مقاومت عایقی و تست تحمل ولتاژ)، آزمون‌های حرارتی (مانند آزمون مقاومت در برابر حرارت و فشار گلوله) و آزمون‌های حریق (مثلاً آزمون سیم داغ‌شونده جهت ارزیابی عدم اشتعال‌پذیری) هستند. روش انجام هر آزمون، تجهیزات مورد استفاده و معیار قبولی/رد بر اساس الزامات استاندارد در بخش‌های بعدی به تفصیل آمده است. تمامی مراحل آزمون باید در شرایط محیطی کنترل‌شده و توسط پرسنل آزموده با رعایت نکات ایمنی انجام گیرد.
ثبت نتایج و ارزیابی: پس از اتمام هر آزمون، نتایج به‌دست‌آمده در فرم‌های مربوطه ثبت می‌شوند. برای هر الزام استاندارد، تطابق یا عدم تطابق نمونه با معیار پذیرش مشخص شده و در صورت لزوم توضیحات یا مشاهدات خاص یادداشت می‌گردد. سپس تمامی نتایج با الزامات فنی مقایسه شده و میزان انطباق محصول ارزیابی می‌شود. چنانچه عدم انطباقی مشاهده شود، ضمن مستندسازی آن، تصمیم‌گیری درباره اقدامات اصلاحی (مانند اصلاح طراحی یا فرآیند تولید) و تکرار آزمون مربوطه صورت می‌پذیرد.
تصویب نهایی و صدور تأییدیه: در صورتی که نمونه‌های آزمون‌شده کلیه الزامات را با موفقیت پشت سر بگذارند، گزارش نهایی ارزیابی انطباق تهیه می‌شود. این گزارش شامل خلاصه‌ای از آزمون‌های انجام‌شده و نتایج آنها، هرگونه عدم انطباق رفع‌شده، و اعلام تأیید انطباق محصول با استانداردهای مرجع خواهد بود. در نهایت، گواهی یا فرم تأییدیه انطباق توسط واحد کیفیت یا آزمایشگاه مسئول صادر و توسط افراد مجاز امضا می‌گردد. محصول موردنظر آنگاه قابل علامت‌گذاری به نشان انطباق (در صورت وجود) و عرضه به بازار به عنوان محصولی مطابق با استاندارد خواهد بود.
الزامات فنی ایمنی و عملکرددر فرآیند ارزیابی، مجموعه‌ای از الزامات فنی کلیدی (برگرفته از استانداردهای EN 50144، EN 60745 و استانداردهای تخصصی ترانکینگ) باید برآورده شوند. مهم‌ترین این الزامات عبارت‌اند از:
استحکام و پایداری مکانیکی: سیستم ترانکینگ باید از استحکام مکانیکی کافی برخوردار باشد تا در شرایط کاربری عادی دچار شکست یا تغییر شکل خطرناک نشود. به عنوان نمونه، در استاندارد ابزارهای دستی برقی آمده است که دستگاه باید افتادن از ارتفاع 1 متری روی سطح بتن را بدون آسیب جدی تحمل کند
U.DIANYUAN.COM
. به طور مشابه، بخش‌های مختلف ترانکینگ (بدنه کانال و درپوش‌ها) نباید تحت ضربه‌ها و تنش‌های محتمل (مانند ضربه ناشی از ابزار نصب یا برخوردهای اتفاقی) ترک بخورند یا جدا شوند. این الزام با آزمون‌های ضربه و تحمل بار بررسی می‌شود.
عدم وجود لبه‌ها یا زوایای تیز خطرناک: لبه‌ها و زوایای تمامی قطعات ترانکینگ که در تماس با کاربر یا سیم‌ها قرار می‌گیرند باید صاف و عاری از تیزی یا پلیسه باشند. وجود هرگونه لبه تیز می‌تواند هم برای نصاب/کاربر خطر بریدگی ایجاد کند و هم به عایق کابل‌ها آسیب رسانده باعث خطر برق‌گرفتگی شود. استاندارد محصول تصریح می‌کند هیچ سطح یا لبه‌ای نباید باعث صدمه به روکش عایقی سیم‌ها و کابل‌ها شود
NOBELCERT.COM
؛ از این رو پرداخت مناسب سطوح و حذف زایده‌های تیز در فرآیند ساخت الزامی است.
محافظت در برابر تماس الکتریکی (عایق‌بندی مناسب): طراحی سیستم باید به‌گونه‌ای باشد که در بهره‌برداری عادی، هیچ بخش فلزی برقدار در دسترس کاربر قرار نگیرد و احتمال برق‌گرفتگی به صفر برسد. کابل‌های داخل ترانکینگ دارای عایق‌بندی اولیه هستند، اما خود بدنه ترانکینگ نیز (به ویژه اگر از مواد عایقی ساخته شده) نقش یک لایه محافظ اضافی را ایفا می‌کند. بنابراین مقاومت عایقی بین قطعات فلزی مختلف یا بین مدارهای جداگانه در سیستم باید بالا باشد (در استاندارد ترانکینگ مقدار مقاومت عایقی 100 مگااهم تحت ولتاژ آزمون 500 ولت DC الزام شده است
NOBELCERT.COM
) و همچنین استقامت دی‌الکتریک کافی بین بخش‌های هادی و در دسترس وجود داشته باشد (مثلاً تحمل ولتاژ 2 برابر ولتاژ نامی سیستم به‌علاوه 1000 ولت، به مدت چند ثانیه، بدون وقوع شکست عایقی)
NOBELCERT.COM
. این سطح عایق‌بندی تضمین می‌کند که حتی در صورت بروز خطا (آسیب دیدن عایق سیم)، احتمال انتقال ولتاژ به بدنه یا بخش‌های دیگر به حداقل ممکن برسد.
تداوم اتصال زمین در قطعات فلزی: در صورتی که سیستم ترانکینگ تماماً یا جزئاً فلزی باشد، تمامی قسمت‌های فلزی آن که احتمال تماس با مدارهای الکتریکی یا هادی‌های فاز را دارند باید اتصال الکتریکی مؤثر با ترمینال زمین حفاظتی (ارت) داشته باشند. پیوستگی مدار ارت بین قطعات متصل‌شونده (مثلاً بین شاخه‌های کانال و اتصالات) باید به‌گونه‌ای باشد که مقاومت آن بسیار کم باشد. استاندارد ایمنی ابزارها برای قطعات در دسترس فلزی مقاومت اتصال به زمین کمتر از 0٫1 اهم را ضروری دانسته است
U.DIANYUAN.COM
؛ در مورد ترانکینگ نیز اتصالات باید پس از آزمون‌های شبیه‌ساز خوردگی و لرزش، تحت جریان آزمایش مناسب قرار گرفته و افت ولتاژ اندازه‌گیری شود تا اطمینان حاصل شود مقاومت اتصال بین بخش‌های بدنه در حد چند ده میلی‌اهم (طبق مقادیر اعلام‌شده توسط سازنده، حداکثر حدود 50 میلی‌اهم) باقی می‌ماند
NOBELCERT.COM
NOBELCERT.COM
. تامین ترمینال مناسب جهت اتصال هادی ارت به بدنه ترانکینگ و پیش‌بینی روش‌های نصب صحیح برای تداوم ارت از الزامات مهم در این بخش است.
مقاومت در برابر حرارت و گرما: اجزاء غیرفلزی ترانکینگ (مانند بدنه و درپوش PVC یا پلاستیکی) نباید در برابر حرارت‌های معمول کاری یا گرمای ایجاد‌شده در اثر جریان کابل‌ها دچار تغییر شکل یا افت خصوصیات شوند. طبق استاندارد، قطعات پلاستیکی نگهدارنده قطعات برقدار باید آزمون مقاومت حرارتی گلوله را در دمای 125°C به مدت یک ساعت تحمل کنند و میزان فرورفتگی ایجاد‌شده توسط گلوله فولادی 5 میلی‌متری (با نیروی 20 نیوتن) حداکثر 2 میلی‌متر باشد
NOBELCERT.COM
. سایر قطعات غیرفلزی که در مجاورت قسمت‌های برقدار هستند نیز باید در دمای کمی پایین‌تر (مثلاً 70°C) آزمون شوند تا اطمینان حاصل گردد در دمای محیط کاری، شکل و استحکام آنها مخدوش نمی‌شود.
مقاومت در برابر اشتعال و حریق: مواد به‌کاررفته در سیستم ترانکینگ باید خودخاموش‌شونده بوده و در برابر شعله کشیدن پایدار نباشند. به بیان دیگر، در صورت مواجهه احتمالی با منبع اشتعال (مثلاً شعله کوتاه‌مدت یا سیم داغ‌شونده)، قطعات نباید باعث گسترش آتش شوند. استاندارد برای این منظور آزمون سیم‌تابان (Glow-wire) را تعریف کرده است؛ بر این اساس اگر سیمِ گداخته با دمای مشخص (معمولاً 650°C برای قطعات عادی و تا 850°C برای قطعات نگهدارنده هادی‌ها) به مدت 30 ثانیه با قطعه در تماس بماند، نباید آتش استمرار یابد یا شعله‌وری رخ دهد
NOBELCERT.COM
NOBELCERT.COM
. در صورت شعله گرفتن لحظه‌ای نیز قطعه باید ظرف کمتر از 30 ثانیه خودبه‌خود خاموش شود و هیچ شعله یا ذره داغی که موجب اشتعال اجسام مجاور (مانند کاغذ زیر قطعه آزمون) شود، نباید سقوط کند
NOBELCERT.COM
. این الزامات تضمین می‌کنند که نصب ترانکینگ به افزایش بار حریق در ساختمان منجر نخواهد شد.
درجه حفاظت در برابر ورود اجسام و رطوبت (IP): بسته به محل استفاده، ممکن است نیاز باشد سیستم ترانکینگ درجه حفاظت مشخصی در برابر نفوذ اجسام خارجی و آب/رطوبت داشته باشد. برای مثال در محیط‌های صنعتی غبارآلود یا در فضای باز، ممکن است انتظار برود ترانکینگ حداقل IP4X (محافظت در برابر ورود ذرات بزرگ‌تر از 1 میلی‌متر) یا IP5X (محافظت در برابر گرد و غبار) داشته باشد. در کاربردهای عادی داخل ساختمان، معمولاً حداقل حفاظت در برابر تماس اتفاقی افراد با قسمت‌های داخلی (معادل IP2X یعنی عدم ورود انگشت) موردنظر است. هر ادعای سازنده در مورد درجه حفاظت (مانند IPXX) باید با آزمون‌های استاندارد مربوطه طبق EN 60529 راستی‌آزمایی شود
NOBELCERT.COM
تا اطمینان حاصل گردد آب یا گردوغبار به میزان فراتر از حدود مجاز به داخل محفظه ترانکینگ نفوذ نمی‌کند.
نشانه‌گذاری و ارائه اطلاعات مناسب: مطابق الزامات استاندارد، تولیدکننده باید بر روی هر قطعه از سیستم یا بسته‌بندی آن، نشانه‌های شناسایی لازم را درج نماید. این نشانه‌گذاری شامل نام یا نشان تجاری سازنده، کد یا شناسه محصول (مثلاً شماره کاتالوگ)، و در صورت لزوم علامت‌های مرتبط با ایمنی (مانند نشان اتصال زمین روی ترمینال ارت، درجه حفاظت IP، ولتاژ نامی قابل تحمل و غیره) می‌باشد
NOBELCERT.COM
NOBELCERT.COM
. نشانه‌ها باید به‌طور پایدار و خوانا روی محصول حک/چاپ شده باشند به نحوی که در طی عمر مفید و حتی در شرایط ساییدگی پاک نشوند
NOBELCERT.COM
NOBELCERT.COM
. علاوه بر نشانه‌گذاری روی قطعات، ارائه دفترچه راهنما یا دستورالعمل نصب و استفاده ایمن از سوی سازنده الزامی است که در آن نحوه صحیح نصب سیستم، لیست اجزاء، طبقه‌بندی‌های محصول طبق استاندارد (برای مثال اعلام درجه حفاظت و مقاومت‌های مربوطه) و سایر اطلاعات فنی مورد نیاز آورده می‌شود
NOBELCERT.COM
. وجود این اطلاعات برای اطمینان از نصب درست و بهره‌برداری ایمن سیستم ضروری است.
روش‌های آزمون و معیارهای پذیرشدر این بخش نحوه انجام هر یک از آزمون‌های مهم به همراه تجهیزات مورد نیاز و شاخص پذیرش (قبولی/رد) محصول توضیح داده می‌شود. اجرای صحیح این آزمون‌ها برای صحه‌گذاری انطباق سیستم ترانکینگ با الزامات ذکر شده ضروری است.
آزمون‌های مکانیکی
آزمون ضربه: برای ارزیابی مقاومت مکانیکی ترانکینگ در برابر ضربه، از دستگاه آزمون ضربه استاندارد استفاده می‌شود
NOBELCERT.COM
. مطابق استاندارد EN 50085، بسته به کاربرد، یک انرژی ضربه مشخص (مثلاً 2 ژول برای کاربردهای عادی یا تا 20 ژول برای شرایط سخت) به ضعیف‌ترین نقاط بدنه یا درپوش ترانکینگ اعمال می‌گردد
NOBELCERT.COM
NOBELCERT.COM
. این ضربه معمولاً توسط افتادن وزنه‌ای استاندارد از ارتفاع معین یا ضربه‌ی آونگی به سطح نمونه وارد می‌شود (برای مثال 0٫5 کیلوگرم از ارتفاع 40 سانتی‌متر ≈ 2 ژول). معیار قبولی در این آزمون آن است که پس از وارد شدن ضربه:
هیچ‌گونه ترک یا شکست فاحش در بدنه یا اجزاء ایجاد نشود (جز تغییرشکل‌های جزئی سطحی)
درپوش از جای خود جدا نشود و اتصالات نیز شل نگردند
ضربه باعث به‌وجود آمدن لبه تیز یا بُرنده در محل ضربه نشود
NOBELCERT.COM
فاصله‌های عایقی داخلی (در صورت وجود دیواره جداکننده بین مدارها) کاهش نیابد و ایمنی الکتریکی همچنان حفظ شود
NOBELCERT.COM
.
چنانچه نمونه پس از آزمون ضربه هر یک از موارد فوق را نقض کند (مثلاً در اثر ضربه درپوش بیفتد یا ترک عمیق بردارد)، آزمون مردود تلقی می‌شود. آزمون استحکام درپوش (نگهداری درپوش): این آزمون برای ترانکینگ‌هایی که درپوش آنها به صورت معمول بدون ابزار باز نمی‌شود (طبق طبقه‌بندی 6.9.2 استاندارد) انجام می‌گیرد
NOBELCERT.COM
. نمونه ترانکینگ را به طور کامل مونتاژ کرده و روی یک پایه محکم ثابت می‌کنند. سپس کوشش می‌شود بدون استفاده از ابزار و تنها با نیروی دست، درپوش از بدنه جدا گردد یا باز شود
NOBELCERT.COM
. این تلاش‌ها به نحوی صورت می‌گیرد که شرایط واقعی استفاده (نیروهایی که احتمال دارد کاربر یا تعمیرکار به اشتباه وارد کند) شبیه‌سازی شود. معیار قبولی آن است که درپوش تحت نیروهای معقول دستی همچنان در جای خود باقی بماند و قفل‌ها/گیره‌های آن رها نشوند
NOBELCERT.COM
. عدم توانایی فرد در باز کردن درپوش بدون ابزار به معنی قبولی آزمون است. (برای ترانکینگ‌هایی که درپوش به‌سادگی قابل باز شدن است (طبقه‌بندی 6.9.1)، این آزمون موضوعیت ندارد.)
آزمون‌های الکتریکی
آزمون مقاومت عایقی: به منظور سنجش کیفیت عایق‌بندی اجزاء و اطمینان از عدم وجود مسیرهای نشتی جریان، آزمون مقاومت عایقی با استفاده از مگامتر (دستگاه اندازه‌گیری مقاومت عایقی) انجام می‌شود. مطابق استاندارد، ولتاژ DC مقدار 500 ولت بین بخش‌های هادی مورد نظر (مثلاً بین بدنه فلزی و ترمینال‌های فاز، یا بین مدارهای مجزا) اعمال می‌گردد و مقدار مقاومت پس از 60 ثانیه قرائت می‌شود
NOBELCERT.COM
. مقدار مقاومت عایقی اندازه‌گیری‌شده باید حداقل 100 مگااهم باشد
NOBELCERT.COM
(در صورتی که مقدار کمتری به‌دست آید نشان‌دهنده وجود رطوبت، آلودگی یا ضعف عایق‌ها است). در طول آزمون نباید هیچ نشانهای از شکست عایقی مانند جرقه، قوس الکتریکی یا تخلیه مشاهده شود. آزمون استقامت دی‌الکتریک: این آزمون توان تحمل ولتاژهای گذرای بالا را در سیستم ارزیابی می‌کند. بلافاصله پس از انجام آزمون مقاومت عایقی (روی همان نمونه)، یک ولتاژ متناوب بالا مطابق استاندارد اعمال می‌شود
NOBELCERT.COM
؛ مقدار این ولتاژ آزمون برابر است با دو برابر ولتاژ نامی سیستم به علاوه 1000 ولت. به عنوان مثال برای یک سیستم با ولتاژ نامی 400 ولت، ولتاژ آزمون حدود 1800 ولت AC خواهد بود. این ولتاژ به مدت 5 ثانیه بین قسمت‌های هادی مربوطه (مثلاً بین بدنه و مدارهای داخلی یا بین دو مدار مجزا) اعمال می‌گردد. معیار قبولی آن است که در طی اعمال ولتاژ هیچ‌گونه شکست الکتریکی یا جرقه‌ای رخ ندهد و دستگاه محافظ آزمون هیچ جریان نشتی غیرمجاز را ثبت نکند (عدم وقوع فلش‌اور یا فروپاشی عایقی)
NOBELCERT.COM
. آزمون تداوم ارت (پیوستگی الکتریکی): در ترانکینگ فلزی، تضمین اتصال ارت پیوسته بسیار حائز اهمیت است. برای آزمون این موضوع، نمونه‌های ترانکینگ شامل اتصالات (مثلاً یک شاخه ترانکینگ متصل به یک زانویی یا رابط) ابتدا تحت پیش‌شرایط خوردگی قرار می‌گیرند؛ بدین صورت که سطوح اتصال ابتدا چربی‌زدایی شده و به مدت 10 دقیقه در محلول نمک (کلرید آمونیوم 10٪) غوطه‌ور می‌شوند و سپس بدون شستشو در یک محفظه مرطوب به مدت 10 دقیقه قرار داده شده و پس از آن 10 دقیقه در دمای 100°C خشک می‌گردند
NOBELCERT.COM
. این چرخه برای شبیه‌سازی شرایط نامطلوب محیطی (رطوبت و خورندگی) است که ممکن است بر اتصالات تاثیر بگذارد. سپس بدون تأخیر، جریان متناوب 25 آمپر از مسیر بدنه فلزی بین دو نقطه انتهایی نمونه عبور داده می‌شود و افت ولتاژ دو سر مسیر اندازه‌گیری می‌شود
NOBELCERT.COM
. با محاسبه نسبت ولتاژ به جریان، مقاومت الکتریکی اتصال زمین (بر حسب اهم) به‌دست می‌آید. مطابق استاندارد، این مقاومت نباید از مقدار اعلام‌شده تجاوز کند (مثلاً حداکثر در حدود 50 میلی‌اهم برای هر اتصال)
NOBELCERT.COM
. در عمل، مشاهده افت ولتاژ ناچیز و مقاومت بسیار کم (در حد میلی‌اهم) نشان‌دهنده پیوستگی مطلوب ارت بوده و قبولی آزمون را نتیجه می‌دهد؛ در حالی که مقاومت‌های بالاتر از حد مجاز (یا قطع‌شدگی کامل اتصال) موجب مردود شدن نمونه خواهد شد.
آزمون‌های حرارتی و آتش‌سوزی
آزمون مقاومت حرارتی (فشار گلوله): قطعات پلاستیکی ترانکینگ باید در برابر دمای بالا فرم و استحکام خود را حفظ کنند. برای اثبات این موضوع از آزمون فشار گلوله استفاده می‌شود
NOBELCERT.COM
NOBELCERT.COM
. نمونه قطعه (مثلاً بخشی از بدنه یا درپوش) در حالت نصب‌شده قرار گرفته و یک گلوله فولادی به قطر 5 میلی‌متر با نیروی 20 نیوتن بر سطح آن در داخل یک فور (آون) حرارتی فشار داده می‌شود
NOBELCERT.COM
. دمای محفظه آزمون روی 125°C تنظیم می‌شود و پس از گذشت 1 ساعت، نمونه به سرعت تا دمای اتاق سرد می‌شود
NOBELCERT.COM
. سپس قطر فرورفتگی ایجاد شده روی قطعه اندازه‌گیری می‌گردد؛ طبق استاندارد این قطر نباید بیش از 2 میلی‌متر باشد
NOBELCERT.COM
. عدم تجاوز عمق اثر به این حد نشان‌دهنده آن است که قطعه می‌تواند حرارت‌های شدید مقطعی (ناشی از کارکرد کابل‌ها یا شرایط محیطی گرم) را تحمل کند. آزمون سیم داغ‌شونده (Glow-wire): جهت بررسی خوداطفائی و مقاومت در برابر اشتعال پلاستیک‌های به کار رفته، آزمون سیم‌تابان مطابق استاندارد IEC 60695-2-11 انجام می‌شود
NOBELCERT.COM
. در این آزمون یک سیم نیکل-کروم با ابعاد استاندارد تا دمای مشخص (معمولاً 650 درجه سانتی‌گراد برای قطعات عادی و 850 درجه برای قطعات نگهدارنده هادی‌ها) گرم می‌شود و سپس به مدت 30 ثانیه با نمونه قطعه در تماس قرار می‌گیرد
NOBELCERT.COM
NOBELCERT.COM
. رفتار قطعه در طی و پس از این تماس ثبت می‌گردد. معیار قبولی عبارت است از اینکه قطعه مشتعل نشود یا در صورت اشتعال لحظه‌ای، شعله طی حداکثر 30 ثانیه پس از کنار رفتن سیم داغ به خودی خود خاموش گردد
NOBELCERT.COM
. همچنین هیچ شعله یا ذره گداخته‌ای نباید مواد زیرین قطعه (مانند کاغذ یا تخته قرار داده‌شده در زیر نمونه) را آتش بزند
NOBELCERT.COM
. گذراندن این آزمون نشان می‌دهد ماده ترانکینگ در برابر حرارت‌های ناشی از اتصال کوتاه‌ها یا شعله‌های کوچک مقاوم است و به گسترش آتش کمک نمی‌کند.
آزمون درجه حفاظت (IP) و سایر موارد
آزمون‌های درجه حفاظت: در صورتی که برای محصول درجه حفاظت مشخصی (IP) اعلام شده باشد، آزمون‌های مربوط به آن طبق استاندارد EN 60529 انجام می‌گیرد. به عنوان مثال برای تأیید IP4X، یک سیم‌کاوشگر استاندارد (قطر 1 میلی‌متر) تلاش می‌کند به داخل شکاف‌ها یا منافذ سیستم نفوذ کند؛ نباید بتواند به قسمتی از داخل که امکان تماس با بخش‌های برقدار خطرناک دارد وارد شود. برای IP2X از انگشت آزمایش استاندارد استفاده می‌شود
U.DIANYUAN.COM
و نباید امکان تماس آن با قسمت‌های داخلی (حتی در صورت فشار ملایم) وجود داشته باشد
U.DIANYUAN.COM
. همچنین برای سطوح مختلف حفاظت در برابر آب، آزمون‌هایی نظیر پاشش آب یا غوطه‌وری (بنا بر کد IP مربوطه) انجام خواهد شد. قبولی در این آزمون‌ها وقتی حاصل می‌شود که هیچ نفوذ غیرمجاز (بالاتر از مقادیر مجاز استاندارد) رخ ندهد؛ مثلاً برای IPX4 پس از پاشش آب، داخل ترانکینگ خشک بماند یا میزان آب واردشده در حد بی‌ضرر باشد. سایر آزمون‌ها و بررسی‌ها: علاوه بر موارد فوق، هرگونه آزمون یا بازرسی تکمیلی که برای کاربرد ویژه ترانکینگ ضرورت دارد انجام می‌شود. برای مثال در صورت استفاده محصول در محیط‌های خورنده، آزمون مه‌نمکی برای اتصالات فلزی قابل اجراست؛ یا در صورت نیاز به مقاومت در برابر اشعه UV (جهت استفاده در فضای باز)، نمونه‌ها تحت تابش UV تسریع‌شده قرار گرفته و از نظر تغییر رنگ یا شکنندگی ارزیابی می‌شوند. همچنین تطابق ابعادی قطعات با اندازه‌های نامی (طبق نقشه‌ها) و کیفیت پوشش‌ها/روکش‌ها به صورت چشمی یا با ابزار دقیق (نظیر کولیس و میکرومتر) کنترل می‌گردد. تمامی نتایج این بخش‌ها نیز در ارزیابی نهایی مدنظر قرار می‌گیرد تا محصول از هر جهت مطابق استانداردها باشد.
مستندات و فرم‌های نمونهبرای اطمینان از اینکه تمامی مراحل ارزیابی به‌درستی ثبت و سوابق کافی جهت رهگیری انطباق محصول وجود دارد، از انواع فرم‌ها و چک‌لیست‌های مدون استفاده می‌شود. در ادامه به چند نمونه اشاره می‌گردد: فرم ثبت نتایج آزمون‌ها: این فرم برای درج نتایج کمی و کیفی هر آزمون به‌کار می‌رود. در جدولی که شامل موارد آزمون، مرجع استانداردی مربوط، مقدار/وضعیت اندازه‌گیری‌شده و نتیجه نهایی (قبول یا رد) است، اطلاعات هر تست ثبت می‌شود. یک نمونه از این فرم در جدول زیر آمده است:
آیتم آزمون استاندارد (بند) نتیجه اندازه‌گیری قبول/رد
مقاومت عایقی EN 50085-1 (بند 11.2.3) 120 مگااهم (در 500 ولت DC) قبول
استقامت دی‌الکتریک EN 50085-1 (بند 11.2.4) بدون شکست در 3000 ولت AC قبول
آزمون ضربه (2 ژول) EN 50085-1 (بند 10.3) بدون ترک یا لبه تیز قبول
آزمون سیم داغ (650°C) IEC 60695-2-11 خاموشی خودکار در 10 ثانیه قبول
در این فرم، مقابل هر آزمون نتیجه حاصل (عددی یا توصیفی) نوشته شده و مشخص می‌گردد که آیا معیار استاندارد برآورده شده است یا خیر. بازرس یا آزمایشگر مسئول در انتهای جدول فرم را امضا و تاریخ می‌نماید تا صحّت نتایج تأیید گردد. چک‌لیست بازرسی و کنترل کیفیت: این چک‌لیست برای بازرسی‌های چشمی و کنترلی تهیه شده و شامل مجموعه‌ای از موارد قابل بررسی به همراه وضعیت هر یک (مطابق/نامطابق) است. بازرس در طی بازرسی اولیه (یا حین تولید) موارد را تک‌به‌تک علامت می‌زند. نمونه‌ای از موارد چنین چک‌لیستی عبارت است از:
درج صحیح نام سازنده، کد محصول و علامت‌های ایمنی روی بدنه یا بسته‌بندی
عدم مشاهده لبه تیز یا پلیسه روی لبه‌های کانال و درپوش
عملکرد مناسب مکانیزم قفل‌شونده درپوش (باز و بسته شدن روان، عدم لق بودن)
کامل بودن تمامی اقلام و اتصالات همراه محصول طبق لیست بسته‌بندی
سالم بودن عایق قسمت‌های پلاستیکی (بدون ترک، تغییر رنگ یا آثار حرارت)
هر مورد با گزینه‌های «بله/خیر» یا «قبول/عدم‌قبول» در چک‌لیست علامت‌گذاری می‌شود و در پایان در صورت وجود هر عدم انطباق، اقدام اصلاحی پیشنهاد و ثبت می‌گردد. فرم تأیید نهایی انطباق: پس از تکمیل تمامی آزمون‌ها و بازرسی‌ها، یک فرم یا گواهی نهایی تهیه می‌شود که بیانگر انطباق کامل محصول با الزامات استانداردهای مربوطه است. در این فرم، مشخصات محصول (شامل مدل، شماره سریال یا بچ تولید)، فهرست استانداردهای مبنا، خلاصه نتایج آزمون‌ها (قبولی در تمامی موارد)، و هرگونه ملاحظات ویژه ذکر می‌گردد. سپس مسئول واحد تضمین کیفیت یا مدیر آزمایشگاه با امضای این فرم، تأیید می‌کند که محصول مورد آزمایش تمامی الزامات استانداردهای EN 50144 و EN 60745 (و سایر استانداردهای مرجع مرتبط) را برآورده ساخته است. این سند به عنوان مرجع رسمی انطباق محصول نگهداری شده و در صورت لزوم به مراجع ذی‌صلاح یا مشتریان ارائه می‌شود. همچنین بر اساس آن می‌توان مجوز استفاده از نشانهای استاندارد یا CE را (در صورت شمول مقررات) برای محصول دریافت نمود.
.
-
انجام آزمون‌های عملکردی و ایمنی: طبق برنامه آزمون تدوین شده، مجموعه آزمون‌های لازم بر روی سیستم ترانکینگ اجرا می‌شود. این آزمون‌ها شامل آزمون‌های مکانیکی (مثلاً آزمون ضربه)، آزمون‌های الکتریکی (مانند اندازه‌گیری مقاومت عایقی و تست تحمل ولتاژ)، آزمون‌های حرارتی (مانند آزمون مقاومت در برابر حرارت و فشار گلوله) و آزمون‌های حریق (مثلاً آزمون سیم داغ‌شونده جهت ارزیابی عدم اشتعال‌پذیری) هستند. روش انجام هر آزمون، تجهیزات مورد استفاده و معیار قبولی/رد بر اساس الزامات استاندارد در بخش‌های بعدی به تفصیل آمده است. تمامی مراحل آزمون باید در شرایط محیطی کنترل‌شده و توسط پرسنل آزموده با رعایت نکات ایمنی انجام گیرد.
-
ثبت نتایج و ارزیابی: پس از اتمام هر آزمون، نتایج به‌دست‌آمده در فرم‌های مربوطه ثبت می‌شوند. برای هر الزام استاندارد، تطابق یا عدم تطابق نمونه با معیار پذیرش مشخص شده و در صورت لزوم توضیحات یا مشاهدات خاص یادداشت می‌گردد. سپس تمامی نتایج با الزامات فنی مقایسه شده و میزان انطباق محصول ارزیابی می‌شود. چنانچه عدم انطباقی مشاهده شود، ضمن مستندسازی آن، تصمیم‌گیری درباره اقدامات اصلاحی (مانند اصلاح طراحی یا فرآیند تولید) و تکرار آزمون مربوطه صورت می‌پذیرد.
-
تصویب نهایی و صدور تأییدیه: در صورتی که نمونه‌های آزمون‌شده کلیه الزامات را با موفقیت پشت سر بگذارند، گزارش نهایی ارزیابی انطباق تهیه می‌شود. این گزارش شامل خلاصه‌ای از آزمون‌های انجام‌شده و نتایج آنها، هرگونه عدم انطباق رفع‌شده، و اعلام تأیید انطباق محصول با استانداردهای مرجع خواهد بود. در نهایت، گواهی یا فرم تأییدیه انطباق توسط واحد کیفیت یا آزمایشگاه مسئول صادر و توسط افراد مجاز امضا می‌گردد. محصول موردنظر آنگاه قابل علامت‌گذاری به نشان انطباق (در صورت وجود) و عرضه به بازار به عنوان محصولی مطابق با استاندارد خواهد بود.
الزامات فنی ایمنی و عملکرد
در فرآیند ارزیابی، مجموعه‌ای از الزامات فنی کلیدی (برگرفته از استانداردهای EN 50144، EN 60745 و استانداردهای تخصصی ترانکینگ) باید برآورده شوند. مهم‌ترین این الزامات عبارت‌اند از:
-
استحکام و پایداری مکانیکی: سیستم ترانکینگ باید از استحکام مکانیکی کافی برخوردار باشد تا در شرایط کاربری عادی دچار شکست یا تغییر شکل خطرناک نشود. به عنوان نمونه، در استاندارد ابزارهای دستی برقی آمده است که دستگاه باید افتادن از ارتفاع 1 متری روی سطح بتن را بدون آسیب جدی تحمل کند
. به طور مشابه، بخش‌های مختلف ترانکینگ (بدنه کانال و درپوش‌ها) نباید تحت ضربه‌ها و تنش‌های محتمل (مانند ضربه ناشی از ابزار نصب یا برخوردهای اتفاقی) ترک بخورند یا جدا شوند. این الزام با آزمون‌های ضربه و تحمل بار بررسی می‌شود.
-
عدم وجود لبه‌ها یا زوایای تیز خطرناک: لبه‌ها و زوایای تمامی قطعات ترانکینگ که در تماس با کاربر یا سیم‌ها قرار می‌گیرند باید صاف و عاری از تیزی یا پلیسه باشند. وجود هرگونه لبه تیز می‌تواند هم برای نصاب/کاربر خطر بریدگی ایجاد کند و هم به عایق کابل‌ها آسیب رسانده باعث خطر برق‌گرفتگی شود. استاندارد محصول تصریح می‌کند هیچ سطح یا لبه‌ای نباید باعث صدمه به روکش عایقی سیم‌ها و کابل‌ها شود
؛ از این رو پرداخت مناسب سطوح و حذف زایده‌های تیز در فرآیند ساخت الزامی است.
-
محافظت در برابر تماس الکتریکی (عایق‌بندی مناسب): طراحی سیستم باید به‌گونه‌ای باشد که در بهره‌برداری عادی، هیچ بخش فلزی برقدار در دسترس کاربر قرار نگیرد و احتمال برق‌گرفتگی به صفر برسد. کابل‌های داخل ترانکینگ دارای عایق‌بندی اولیه هستند، اما خود بدنه ترانکینگ نیز (به ویژه اگر از مواد عایقی ساخته شده) نقش یک لایه محافظ اضافی را ایفا می‌کند. بنابراین مقاومت عایقی بین قطعات فلزی مختلف یا بین مدارهای جداگانه در سیستم باید بالا باشد (در استاندارد ترانکینگ مقدار مقاومت عایقی 100 مگااهم تحت ولتاژ آزمون 500 ولت DC الزام شده است
) و همچنین استقامت دی‌الکتریک کافی بین بخش‌های هادی و در دسترس وجود داشته باشد (مثلاً تحمل ولتاژ 2 برابر ولتاژ نامی سیستم به‌علاوه 1000 ولت، به مدت چند ثانیه، بدون وقوع شکست عایقی)
. این سطح عایق‌بندی تضمین می‌کند که حتی در صورت بروز خطا (آسیب دیدن عایق سیم)، احتمال انتقال ولتاژ به بدنه یا بخش‌های دیگر به حداقل ممکن برسد.
-
تداوم اتصال زمین در قطعات فلزی: در صورتی که سیستم ترانکینگ تماماً یا جزئاً فلزی باشد، تمامی قسمت‌های فلزی آن که احتمال تماس با مدارهای الکتریکی یا هادی‌های فاز را دارند باید اتصال الکتریکی مؤثر با ترمینال زمین حفاظتی (ارت) داشته باشند. پیوستگی مدار ارت بین قطعات متصل‌شونده (مثلاً بین شاخه‌های کانال و اتصالات) باید به‌گونه‌ای باشد که مقاومت آن بسیار کم باشد. استاندارد ایمنی ابزارها برای قطعات در دسترس فلزی مقاومت اتصال به زمین کمتر از 0٫1 اهم را ضروری دانسته است
؛ در مورد ترانکینگ نیز اتصالات باید پس از آزمون‌های شبیه‌ساز خوردگی و لرزش، تحت جریان آزمایش مناسب قرار گرفته و افت ولتاژ اندازه‌گیری شود تا اطمینان حاصل شود مقاومت اتصال بین بخش‌های بدنه در حد چند ده میلی‌اهم (طبق مقادیر اعلام‌شده توسط سازنده، حداکثر حدود 50 میلی‌اهم) باقی می‌ماند
. تامین ترمینال مناسب جهت اتصال هادی ارت به بدنه ترانکینگ و پیش‌بینی روش‌های نصب صحیح برای تداوم ارت از الزامات مهم در این بخش است.
-
مقاومت در برابر حرارت و گرما: اجزاء غیرفلزی ترانکینگ (مانند بدنه و درپوش PVC یا پلاستیکی) نباید در برابر حرارت‌های معمول کاری یا گرمای ایجاد‌شده در اثر جریان کابل‌ها دچار تغییر شکل یا افت خصوصیات شوند. طبق استاندارد، قطعات پلاستیکی نگهدارنده قطعات برقدار باید آزمون مقاومت حرارتی گلوله را در دمای 125°C به مدت یک ساعت تحمل کنند و میزان فرورفتگی ایجاد‌شده توسط گلوله فولادی 5 میلی‌متری (با نیروی 20 نیوتن) حداکثر 2 میلی‌متر باشد
. سایر قطعات غیرفلزی که در مجاورت قسمت‌های برقدار هستند نیز باید در دمای کمی پایین‌تر (مثلاً 70°C) آزمون شوند تا اطمینان حاصل گردد در دمای محیط کاری، شکل و استحکام آنها مخدوش نمی‌شود.
-
مقاومت در برابر اشتعال و حریق: مواد به‌کاررفته در سیستم ترانکینگ باید خودخاموش‌شونده بوده و در برابر شعله کشیدن پایدار نباشند. به بیان دیگر، در صورت مواجهه احتمالی با منبع اشتعال (مثلاً شعله کوتاه‌مدت یا سیم داغ‌شونده)، قطعات نباید باعث گسترش آتش شوند. استاندارد برای این منظور آزمون سیم‌تابان (Glow-wire) را تعریف کرده است؛ بر این اساس اگر سیمِ گداخته با دمای مشخص (معمولاً 650°C برای قطعات عادی و تا 850°C برای قطعات نگهدارنده هادی‌ها) به مدت 30 ثانیه با قطعه در تماس بماند، نباید آتش استمرار یابد یا شعله‌وری رخ دهد
. در صورت شعله گرفتن لحظه‌ای نیز قطعه باید ظرف کمتر از 30 ثانیه خودبه‌خود خاموش شود و هیچ شعله یا ذره داغی که موجب اشتعال اجسام مجاور (مانند کاغذ زیر قطعه آزمون) شود، نباید سقوط کند
. این الزامات تضمین می‌کنند که نصب ترانکینگ به افزایش بار حریق در ساختمان منجر نخواهد شد.
-
درجه حفاظت در برابر ورود اجسام و رطوبت (IP): بسته به محل استفاده، ممکن است نیاز باشد سیستم ترانکینگ درجه حفاظت مشخصی در برابر نفوذ اجسام خارجی و آب/رطوبت داشته باشد. برای مثال در محیط‌های صنعتی غبارآلود یا در فضای باز، ممکن است انتظار برود ترانکینگ حداقل IP4X (محافظت در برابر ورود ذرات بزرگ‌تر از 1 میلی‌متر) یا IP5X (محافظت در برابر گرد و غبار) داشته باشد. در کاربردهای عادی داخل ساختمان، معمولاً حداقل حفاظت در برابر تماس اتفاقی افراد با قسمت‌های داخلی (معادل IP2X یعنی عدم ورود انگشت) موردنظر است. هر ادعای سازنده در مورد درجه حفاظت (مانند IPXX) باید با آزمون‌های استاندارد مربوطه طبق EN 60529 راستی‌آزمایی شود
تا اطمینان حاصل گردد آب یا گردوغبار به میزان فراتر از حدود مجاز به داخل محفظه ترانکینگ نفوذ نمی‌کند.
-
نشانه‌گذاری و ارائه اطلاعات مناسب: مطابق الزامات استاندارد، تولیدکننده باید بر روی هر قطعه از سیستم یا بسته‌بندی آن، نشانه‌های شناسایی لازم را درج نماید. این نشانه‌گذاری شامل نام یا نشان تجاری سازنده، کد یا شناسه محصول (مثلاً شماره کاتالوگ)، و در صورت لزوم علامت‌های مرتبط با ایمنی (مانند نشان اتصال زمین روی ترمینال ارت، درجه حفاظت IP، ولتاژ نامی قابل تحمل و غیره) می‌باشد
. نشانه‌ها باید به‌طور پایدار و خوانا روی محصول حک/چاپ شده باشند به نحوی که در طی عمر مفید و حتی در شرایط ساییدگی پاک نشوند
. علاوه بر نشانه‌گذاری روی قطعات، ارائه دفترچه راهنما یا دستورالعمل نصب و استفاده ایمن از سوی سازنده الزامی است که در آن نحوه صحیح نصب سیستم، لیست اجزاء، طبقه‌بندی‌های محصول طبق استاندارد (برای مثال اعلام درجه حفاظت و مقاومت‌های مربوطه) و سایر اطلاعات فنی مورد نیاز آورده می‌شود
. وجود این اطلاعات برای اطمینان از نصب درست و بهره‌برداری ایمن سیستم ضروری است.
روش‌های آزمون و معیارهای پذیرش
در این بخش نحوه انجام هر یک از آزمون‌های مهم به همراه تجهیزات مورد نیاز و شاخص پذیرش (قبولی/رد) محصول توضیح داده می‌شود. اجرای صحیح این آزمون‌ها برای صحه‌گذاری انطباق سیستم ترانکینگ با الزامات ذکر شده ضروری است.
آزمون‌های مکانیکی
آزمون ضربه: برای ارزیابی مقاومت مکانیکی ترانکینگ در برابر ضربه، از دستگاه آزمون ضربه استاندارد استفاده می‌شود
. مطابق استاندارد EN 50085، بسته به کاربرد، یک انرژی ضربه مشخص (مثلاً 2 ژول برای کاربردهای عادی یا تا 20 ژول برای شرایط سخت) به ضعیف‌ترین نقاط بدنه یا درپوش ترانکینگ اعمال می‌گردد
. این ضربه معمولاً توسط افتادن وزنه‌ای استاندارد از ارتفاع معین یا ضربه‌ی آونگی به سطح نمونه وارد می‌شود (برای مثال 0٫5 کیلوگرم از ارتفاع 40 سانتی‌متر ≈ 2 ژول). معیار قبولی در این آزمون آن است که پس از وارد شدن ضربه:
-
هیچ‌گونه ترک یا شکست فاحش در بدنه یا اجزاء ایجاد نشود (جز تغییرشکل‌های جزئی سطحی)
-
درپوش از جای خود جدا نشود و اتصالات نیز شل نگردند
-
ضربه باعث به‌وجود آمدن لبه تیز یا بُرنده در محل ضربه نشود
-
فاصله‌های عایقی داخلی (در صورت وجود دیواره جداکننده بین مدارها) کاهش نیابد و ایمنی الکتریکی همچنان حفظ شود
.
چنانچه نمونه پس از آزمون ضربه هر یک از موارد فوق را نقض کند (مثلاً در اثر ضربه درپوش بیفتد یا ترک عمیق بردارد)، آزمون مردود تلقی می‌شود.
آزمون استحکام درپوش (نگهداری درپوش): این آزمون برای ترانکینگ‌هایی که درپوش آنها به صورت معمول بدون ابزار باز نمی‌شود (طبق طبقه‌بندی 6.9.2 استاندارد) انجام می‌گیرد
. نمونه ترانکینگ را به طور کامل مونتاژ کرده و روی یک پایه محکم ثابت می‌کنند. سپس کوشش می‌شود بدون استفاده از ابزار و تنها با نیروی دست، درپوش از بدنه جدا گردد یا باز شود
. این تلاش‌ها به نحوی صورت می‌گیرد که شرایط واقعی استفاده (نیروهایی که احتمال دارد کاربر یا تعمیرکار به اشتباه وارد کند) شبیه‌سازی شود. معیار قبولی آن است که درپوش تحت نیروهای معقول دستی همچنان در جای خود باقی بماند و قفل‌ها/گیره‌های آن رها نشوند
. عدم توانایی فرد در باز کردن درپوش بدون ابزار به معنی قبولی آزمون است. (برای ترانکینگ‌هایی که درپوش به‌سادگی قابل باز شدن است (طبقه‌بندی 6.9.1)، این آزمون موضوعیت ندارد.)
آزمون‌های الکتریکی
آزمون مقاومت عایقی: به منظور سنجش کیفیت عایق‌بندی اجزاء و اطمینان از عدم وجود مسیرهای نشتی جریان، آزمون مقاومت عایقی با استفاده از مگامتر (دستگاه اندازه‌گیری مقاومت عایقی) انجام می‌شود. مطابق استاندارد، ولتاژ DC مقدار 500 ولت بین بخش‌های هادی مورد نظر (مثلاً بین بدنه فلزی و ترمینال‌های فاز، یا بین مدارهای مجزا) اعمال می‌گردد و مقدار مقاومت پس از 60 ثانیه قرائت می‌شود
. مقدار مقاومت عایقی اندازه‌گیری‌شده باید حداقل 100 مگااهم باشد
(در صورتی که مقدار کمتری به‌دست آید نشان‌دهنده وجود رطوبت، آلودگی یا ضعف عایق‌ها است). در طول آزمون نباید هیچ نشانهای از شکست عایقی مانند جرقه، قوس الکتریکی یا تخلیه مشاهده شود.
آزمون استقامت دی‌الکتریک: این آزمون توان تحمل ولتاژهای گذرای بالا را در سیستم ارزیابی می‌کند. بلافاصله پس از انجام آزمون مقاومت عایقی (روی همان نمونه)، یک ولتاژ متناوب بالا مطابق استاندارد اعمال می‌شود
؛ مقدار این ولتاژ آزمون برابر است با دو برابر ولتاژ نامی سیستم به علاوه 1000 ولت. به عنوان مثال برای یک سیستم با ولتاژ نامی 400 ولت، ولتاژ آزمون حدود 1800 ولت AC خواهد بود. این ولتاژ به مدت 5 ثانیه بین قسمت‌های هادی مربوطه (مثلاً بین بدنه و مدارهای داخلی یا بین دو مدار مجزا) اعمال می‌گردد. معیار قبولی آن است که در طی اعمال ولتاژ هیچ‌گونه شکست الکتریکی یا جرقه‌ای رخ ندهد و دستگاه محافظ آزمون هیچ جریان نشتی غیرمجاز را ثبت نکند (عدم وقوع فلش‌اور یا فروپاشی عایقی)
.
آزمون تداوم ارت (پیوستگی الکتریکی): در ترانکینگ فلزی، تضمین اتصال ارت پیوسته بسیار حائز اهمیت است. برای آزمون این موضوع، نمونه‌های ترانکینگ شامل اتصالات (مثلاً یک شاخه ترانکینگ متصل به یک زانویی یا رابط) ابتدا تحت پیش‌شرایط خوردگی قرار می‌گیرند؛ بدین صورت که سطوح اتصال ابتدا چربی‌زدایی شده و به مدت 10 دقیقه در محلول نمک (کلرید آمونیوم 10٪) غوطه‌ور می‌شوند و سپس بدون شستشو در یک محفظه مرطوب به مدت 10 دقیقه قرار داده شده و پس از آن 10 دقیقه در دمای 100°C خشک می‌گردند
. این چرخه برای شبیه‌سازی شرایط نامطلوب محیطی (رطوبت و خورندگی) است که ممکن است بر اتصالات تاثیر بگذارد. سپس بدون تأخیر، جریان متناوب 25 آمپر از مسیر بدنه فلزی بین دو نقطه انتهایی نمونه عبور داده می‌شود و افت ولتاژ دو سر مسیر اندازه‌گیری می‌شود
. با محاسبه نسبت ولتاژ به جریان، مقاومت الکتریکی اتصال زمین (بر حسب اهم) به‌دست می‌آید. مطابق استاندارد، این مقاومت نباید از مقدار اعلام‌شده تجاوز کند (مثلاً حداکثر در حدود 50 میلی‌اهم برای هر اتصال)
. در عمل، مشاهده افت ولتاژ ناچیز و مقاومت بسیار کم (در حد میلی‌اهم) نشان‌دهنده پیوستگی مطلوب ارت بوده و قبولی آزمون را نتیجه می‌دهد؛ در حالی که مقاومت‌های بالاتر از حد مجاز (یا قطع‌شدگی کامل اتصال) موجب مردود شدن نمونه خواهد شد.
آزمون‌های حرارتی و آتش‌سوزی
آزمون مقاومت حرارتی (فشار گلوله): قطعات پلاستیکی ترانکینگ باید در برابر دمای بالا فرم و استحکام خود را حفظ کنند. برای اثبات این موضوع از آزمون فشار گلوله استفاده می‌شود
. نمونه قطعه (مثلاً بخشی از بدنه یا درپوش) در حالت نصب‌شده قرار گرفته و یک گلوله فولادی به قطر 5 میلی‌متر با نیروی 20 نیوتن بر سطح آن در داخل یک فور (آون) حرارتی فشار داده می‌شود
. دمای محفظه آزمون روی 125°C تنظیم می‌شود و پس از گذشت 1 ساعت، نمونه به سرعت تا دمای اتاق سرد می‌شود
. سپس قطر فرورفتگی ایجاد شده روی قطعه اندازه‌گیری می‌گردد؛ طبق استاندارد این قطر نباید بیش از 2 میلی‌متر باشد
. عدم تجاوز عمق اثر به این حد نشان‌دهنده آن است که قطعه می‌تواند حرارت‌های شدید مقطعی (ناشی از کارکرد کابل‌ها یا شرایط محیطی گرم) را تحمل کند.
آزمون سیم داغ‌شونده (Glow-wire): جهت بررسی خوداطفائی و مقاومت در برابر اشتعال پلاستیک‌های به کار رفته، آزمون سیم‌تابان مطابق استاندارد IEC 60695-2-11 انجام می‌شود
. در این آزمون یک سیم نیکل-کروم با ابعاد استاندارد تا دمای مشخص (معمولاً 650 درجه سانتی‌گراد برای قطعات عادی و 850 درجه برای قطعات نگهدارنده هادی‌ها) گرم می‌شود و سپس به مدت 30 ثانیه با نمونه قطعه در تماس قرار می‌گیرد
. رفتار قطعه در طی و پس از این تماس ثبت می‌گردد. معیار قبولی عبارت است از اینکه قطعه مشتعل نشود یا در صورت اشتعال لحظه‌ای، شعله طی حداکثر 30 ثانیه پس از کنار رفتن سیم داغ به خودی خود خاموش گردد
. همچنین هیچ شعله یا ذره گداخته‌ای نباید مواد زیرین قطعه (مانند کاغذ یا تخته قرار داده‌شده در زیر نمونه) را آتش بزند
. گذراندن این آزمون نشان می‌دهد ماده ترانکینگ در برابر حرارت‌های ناشی از اتصال کوتاه‌ها یا شعله‌های کوچک مقاوم است و به گسترش آتش کمک نمی‌کند.
آزمون درجه حفاظت (IP) و سایر موارد
آزمون‌های درجه حفاظت: در صورتی که برای محصول درجه حفاظت مشخصی (IP) اعلام شده باشد، آزمون‌های مربوط به آن طبق استاندارد EN 60529 انجام می‌گیرد. به عنوان مثال برای تأیید IP4X، یک سیم‌کاوشگر استاندارد (قطر 1 میلی‌متر) تلاش می‌کند به داخل شکاف‌ها یا منافذ سیستم نفوذ کند؛ نباید بتواند به قسمتی از داخل که امکان تماس با بخش‌های برقدار خطرناک دارد وارد شود. برای IP2X از انگشت آزمایش استاندارد استفاده می‌شود
و نباید امکان تماس آن با قسمت‌های داخلی (حتی در صورت فشار ملایم) وجود داشته باشد
. همچنین برای سطوح مختلف حفاظت در برابر آب، آزمون‌هایی نظیر پاشش آب یا غوطه‌وری (بنا بر کد IP مربوطه) انجام خواهد شد. قبولی در این آزمون‌ها وقتی حاصل می‌شود که هیچ نفوذ غیرمجاز (بالاتر از مقادیر مجاز استاندارد) رخ ندهد؛ مثلاً برای IPX4 پس از پاشش آب، داخل ترانکینگ خشک بماند یا میزان آب واردشده در حد بی‌ضرر باشد.
سایر آزمون‌ها و بررسی‌ها: علاوه بر موارد فوق، هرگونه آزمون یا بازرسی تکمیلی که برای کاربرد ویژه ترانکینگ ضرورت دارد انجام می‌شود. برای مثال در صورت استفاده محصول در محیط‌های خورنده، آزمون مه‌نمکی برای اتصالات فلزی قابل اجراست؛ یا در صورت نیاز به مقاومت در برابر اشعه UV (جهت استفاده در فضای باز)، نمونه‌ها تحت تابش UV تسریع‌شده قرار گرفته و از نظر تغییر رنگ یا شکنندگی ارزیابی می‌شوند. همچنین تطابق ابعادی قطعات با اندازه‌های نامی (طبق نقشه‌ها) و کیفیت پوشش‌ها/روکش‌ها به صورت چشمی یا با ابزار دقیق (نظیر کولیس و میکرومتر) کنترل می‌گردد. تمامی نتایج این بخش‌ها نیز در ارزیابی نهایی مدنظر قرار می‌گیرد تا محصول از هر جهت مطابق استانداردها باشد.
مستندات و فرم‌های نمونه
برای اطمینان از اینکه تمامی مراحل ارزیابی به‌درستی ثبت و سوابق کافی جهت رهگیری انطباق محصول وجود دارد، از انواع فرم‌ها و چک‌لیست‌های مدون استفاده می‌شود. در ادامه به چند نمونه اشاره می‌گردد:
فرم ثبت نتایج آزمون‌ها: این فرم برای درج نتایج کمی و کیفی هر آزمون به‌کار می‌رود. در جدولی که شامل موارد آزمون، مرجع استانداردی مربوط، مقدار/وضعیت اندازه‌گیری‌شده و نتیجه نهایی (قبول یا رد) است، اطلاعات هر تست ثبت می‌شود. یک نمونه از این فرم در جدول زیر آمده است:
| آیتم آزمون | استاندارد (بند) | نتیجه اندازه‌گیری | قبول/رد |
|---|---|---|---|
| مقاومت عایقی | EN 50085-1 (بند 11.2.3) | 120 مگااهم (در 500 ولت DC) | قبول |
| استقامت دی‌الکتریک | EN 50085-1 (بند 11.2.4) | بدون شکست در 3000 ولت AC | قبول |
| آزمون ضربه (2 ژول) | EN 50085-1 (بند 10.3) | بدون ترک یا لبه تیز | قبول |
| آزمون سیم داغ (650°C) | IEC 60695-2-11 | خاموشی خودکار در 10 ثانیه | قبول |
در این فرم، مقابل هر آزمون نتیجه حاصل (عددی یا توصیفی) نوشته شده و مشخص می‌گردد که آیا معیار استاندارد برآورده شده است یا خیر. بازرس یا آزمایشگر مسئول در انتهای جدول فرم را امضا و تاریخ می‌نماید تا صحّت نتایج تأیید گردد.
چک‌لیست بازرسی و کنترل کیفیت: این چک‌لیست برای بازرسی‌های چشمی و کنترلی تهیه شده و شامل مجموعه‌ای از موارد قابل بررسی به همراه وضعیت هر یک (مطابق/نامطابق) است. بازرس در طی بازرسی اولیه (یا حین تولید) موارد را تک‌به‌تک علامت می‌زند. نمونه‌ای از موارد چنین چک‌لیستی عبارت است از:
-
درج صحیح نام سازنده، کد محصول و علامت‌های ایمنی روی بدنه یا بسته‌بندی
-
عدم مشاهده لبه تیز یا پلیسه روی لبه‌های کانال و درپوش
-
عملکرد مناسب مکانیزم قفل‌شونده درپوش (باز و بسته شدن روان، عدم لق بودن)
-
کامل بودن تمامی اقلام و اتصالات همراه محصول طبق لیست بسته‌بندی
-
سالم بودن عایق قسمت‌های پلاستیکی (بدون ترک، تغییر رنگ یا آثار حرارت)
هر مورد با گزینه‌های «بله/خیر» یا «قبول/عدم‌قبول» در چک‌لیست علامت‌گذاری می‌شود و در پایان در صورت وجود هر عدم انطباق، اقدام اصلاحی پیشنهاد و ثبت می‌گردد.
فرم تأیید نهایی انطباق: پس از تکمیل تمامی آزمون‌ها و بازرسی‌ها، یک فرم یا گواهی نهایی تهیه می‌شود که بیانگر انطباق کامل محصول با الزامات استانداردهای مربوطه است. در این فرم، مشخصات محصول (شامل مدل، شماره سریال یا بچ تولید)، فهرست استانداردهای مبنا، خلاصه نتایج آزمون‌ها (قبولی در تمامی موارد)، و هرگونه ملاحظات ویژه ذکر می‌گردد. سپس مسئول واحد تضمین کیفیت یا مدیر آزمایشگاه با امضای این فرم، تأیید می‌کند که محصول مورد آزمایش تمامی الزامات استانداردهای EN 50144 و EN 60745 (و سایر استانداردهای مرجع مرتبط) را برآورده ساخته است. این سند به عنوان مرجع رسمی انطباق محصول نگهداری شده و در صورت لزوم به مراجع ذی‌صلاح یا مشتریان ارائه می‌شود. همچنین بر اساس آن می‌توان مجوز استفاده از نشانهای استاندارد یا CE را (در صورت شمول مقررات) برای محصول دریافت نمود.