✅ روش اجرایی ارزیابی انطباق سیمان پرتلند
بر اساس استاندارد ملی ایران: ISIRI 389
(هم‌راستا با EN 197-1)
کد مدرک: PSA/CAS/CONSTRUCTION/CEMENT/389
شماره ویرایش: 1
تاریخ اجرا: 1404/01/21
تهیه‌کننده: دکتر علیرضا مسعودنیا
1. 🎯 هدف
تدوین رویه رسمی جهت ارزیابی انطباق سیمان پرتلند معمولی و تیپ‌های مختلف آن (I, II, III, IV, V) از نظر خواص فیزیکی، شیمیایی و عملکردی در پروژه‌های ساختمانی، عمرانی، راه‌سازی، سازه‌های دریایی، تونل‌ها و …
2. 📌 دامنه کاربرد
شامل کلیه انواع سیمان پرتلند تولید داخل یا وارداتی که در بسته‌بندی‌های کیسه‌ای یا فله عرضه می‌شوند و دارای ترکیب عمده کلینکر، گچ، و افزودنی‌های معدنی (خاکستر، سرباره، پوزولان، آهک و…) هستند.
3. 📚 مستندات مرجع
| سند | عنوان |
|---|---|
| ISIRI 389 | سیمان پرتلند – ویژگی‌ها و روش‌های آزمون |
| ISIRI 3890 | روش آزمون گیرش اولیه و نهایی |
| ISIRI 287 | روش تعیین سطح مخصوص (بلین) |
| ISIRI 323 | روش تعیین مقاومت فشاری ملات سیمان |
| EN 197-1 | Cement – Composition, specifications |
| ISO/IEC 17065 / 17025 | ارزیابی انطباق و صلاحیت آزمایشگاه |
4. 🔍 مراحل ارزیابی انطباق
4-1. بررسی مستندات فنی
-
نوع سیمان (مثلاً: پرتلند تیپ 2)
-
درصد ترکیبات کلینکر، پوزولان، گچ و سایر افزودنی‌ها
-
تاریخ تولید و مدت ماندگاری
-
وضعیت بسته‌بندی و نشانه‌گذاری
4-2. نمونه‌برداری
-
حداقل 3 نمونه 5 کیلویی از هر بچ تولیدی (در کیسه یا فله)
-
طبق استاندارد ISIRI 1823
-
نمونه‌ها باید به صورت تصادفی و نماینده کل بچ باشند
5. 🧪 آزمون‌های الزامی طبق ISIRI 389
| گروه آزمون | آزمون | روش آزمون | حد پذیرش |
|---|---|---|---|
| فیزیکی | نرمی (بلین) | ISIRI 287 | ≥ 2250 cm²/g |
| زمان گیرش اولیه | ISIRI 3890 | ≥ 45 دقیقه | |
| زمان گیرش نهایی | ISIRI 3890 | ≤ 375 دقیقه | |
| انبساط حجمی (اتیلن تست) | ISIRI 327 | ≤ 10 mm | |
| مکانیکی | مقاومت فشاری 2 روزه | ISIRI 323 | بسته به تیپ (مثلاً تیپ 2: ≥ 10 MPa) |
| مقاومت فشاری 28 روزه | ISIRI 323 | بسته به تیپ (مثلاً تیپ 2: ≥ 42.5 MPa) | |
| شیمیایی | مقدار SO₃ | ISIRI 1-445 | ≤ 3.5% |
| مقدار MgO | ISIRI 1715 | ≤ 5% | |
| نسبت C₃A | محاسبه از آنالیز | بسته به تیپ (مثلاً در تیپ V ≤ 5%) |
6. ✅ معیارهای پذیرش نهایی
✅ سیمان پرتلند منطبق است اگر:
-
کلیه آزمون‌ها در محدوده مجاز برای تیپ اعلام‌شده باشند
-
بسته‌بندی و برچسب‌گذاری صحیح باشد
-
تاریخ تولید و بچ ثبت شده باشد
-
ماده‌ای خارجی یا آلی در آن دیده نشود (کنترل بصری و وزنی)
7. 🏷️ نشانه‌گذاری الزامی روی کیسه‌ها / بسته‌بندی
| مشخصه | الزام |
|---|---|
| نام تولیدکننده | با فونت مشخص |
| تیپ سیمان | مثلاً: پرتلند تیپ 2 |
| وزن خالص | 50 ± 1 کیلوگرم (برای کیسه‌ای) |
| تاریخ تولید | روز / ماه / سال |
| شماره بچ | برای رهگیری |
| استاندارد مرجع | ISIRI 389 |
8. 📝 صدور گواهی انطباق
در صورت قبولی در کلیه آزمون‌ها، گواهی رسمی انطباق برای تیپ سیمان مربوطه صادر و در سامانه PSA CAS ثبت می‌شود. این گواهی برای هر بچ تولیدی یا ماهانه معتبر است.
9. 📎 پیوست‌ها
📍 پیوست 1 – جدول مشخصات حدی انواع تیپ‌های سیمان پرتلند
| تیپ سیمان | مقاومت فشاری 2 روزه (MPa) | مقاومت 28 روزه (MPa) | SO₃ حداکثر (%) |
|---|---|---|---|
| تیپ 1 | ≥ 16 | ≥ 42.5 | 3.5 |
| تیپ 2 | ≥ 10 | ≥ 42.5 | 3.5 |
| تیپ 3 | ≥ 27 | ≥ 52.5 | 3.5 |
| تیپ 5 | ≥ 10 | ≥ 42.5 | 2.5 |
📍 پیوست 2 – نمونه گواهی انطباق
CERTIFICATE OF CONFORMITY
Certificate No: PSA-CAS-CEM-2025-401
Product: Portland Cement Type II – 50 kg Bags
Standard: ISIRI 389
Manufacturer: [نام تولیدکننده]
Batch No: 389-T2-1404-01
Sampling Date: 1404/01/18
ارتباط ارزیابی انطباق سیمان ۳۸۹ با استانداردهای بین‌المللی (ISO و سایر)
استاندارد ملی ۳۸۹ از نظر محتوا و فرآیند، همسو با استانداردهای معتبر بین‌المللی در صنعت سیمان تدوین شده است. این استاندارد در ویرایش‌های خود به مراجع جهانی مانند استاندارد ASTM C150 آمریکا و استاندارد اروپایی EN 197-1 توجه داشته و الزامات مشابهی را تعریف کرده است
. به عنوان مثال سیمان‌های پرتلند تیپ 1 تا 5 در استاندارد ۳۸۹ تعریف شده‌اند که متناظر با طبقه‌بندی ASTM C150-94 هستند
. همچنین حدود مقاومت فشاری تعیین‌شده (کلاس‌های 32.5، 42.5، 52.5) و الزامات ترکیبات شیمیایی (مانند محدودیت C<sub>3</sub>A برای سیمان‌های ضدسولفات) کاملاً منطبق بر استانداردهای اروپایی (BS 12:1991, EN 197) و توصیه‌های کمیته بین‌المللی سیمان است
. جدول مقایسه‌ای زیر (از یک منبع صنعتی) نشان می‌دهد برخی الزامات کلیدی استاندارد ایران (ISIRI-389) در کنار معادل آنها در ASTM C150 و EN 197-1 قرار گرفته‌اند که عملاً هم‌راستایی را تایید می‌کند
:
همان‌طور که مشاهده می‌شود، مثلاً حداقل بلین ۲۸۰۰، زمان گیرش اولیه ≥۴۵ دقیقه و حد انبساط اتوکلاو ≤۰٫۸٪ در استاندارد ایران دقیقا مشابه ASTM بوده و استاندارد اروپا نیز معیارهای معادل خود (مثلاً انبساط ≤۱۰میلی‌متر با روش لو‌شاتلیه) را دارد
. همچنین رده‌بندی مقاومت ۲۸روزه (≥42.5MPa و …) در استاندارد ملی با سیستم طبقه‌بندی مقاومتی EN هماهنگ شده است
. این تطابق‌ها نشان می‌دهد محصولی که مطابق استاندارد ۳۸۹ ایران ارزیابی و تایید شود، از نظر کیفی در سطح استانداردهای جهانی قرار دارد و قابلیت رقابت در بازارهای بین‌المللی را خواهد داشت.
از منظر فرآیند ارزیابی انطباق نیز، رویه‌های ایران با اصول بین‌المللی همخوانی دارد. در اروپا ارزیابی انطباق سیمان تحت استاندارد EN 197-2 انجام می‌شود که روش‌های آزمون، نمونه‌برداری و نظام تأیید کیفیت را تبیین می‌کند
. رویه‌ی تعیین شده توسط سازمان ملی استاندارد برای بازرسی، آزمون و صدور گواهی، ماهیتی مشابه استاندارد EN 197-2 دارد. به طور کلی چارچوب استانداردهای سری ISO/IEC 17000 (الزامات نهادهای ارزیابی انطباق) در نظام استاندارد ایران پیاده‌سازی شده است؛ به عنوان نمونه، خود سازمان استاندارد یک نهاد مطابق با ISO/IEC 17065 (صدور گواهی محصول) است و آزمایشگاه‌های همکار آن نیز دارای گواهی ISO/IEC 17025 می‌باشند که تضمین‌کننده صحت و دقت نتایج آزمون‌ها است. این موضوع در مستندات رسمی نیز منعکس شده و مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران وظیفه اعتباردهی بر اساس همین استانداردهای بین‌المللی را بر عهده دارد
.
علاوه بر انطباق فنی، سیستم‌های مدیریتی کیفیت مرتبط نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. همان‌طور که اشاره شد داشتن گواهینامه ISO 9001برای کارخانه سیمان به عنوان یک مزیت و بعضاً الزام در فرآیند صدور پروانه استاندارد مدنظر است
. این نشان می‌دهد که رویکرد سازمان استاندارد، ترغیب واحدها به پیاده‌سازی استانداردهای مدیریتی بین‌المللی برای پشتیبانی از کیفیت محصول است.
در مجموع، ارزیابی انطباق سیمان پرتلند طبق استاندارد ۳۸۹ در چارچوب الزامات بین‌المللی صورت می‌گیرد. استاندارد ۳۸۹ خود بر مبنای دانش فنی روز دنیا (معادل‌های ASTM, EN, ISO) تدوین شده و روش‌های آزمون آن مطابق استانداردهای مرجع جهانی (مانند ISO 679 برای مقاومت فشاری، ISO 9597 برای زمان گیرش و ISO 196 برای ترکیبات شیمیایی) است. لذا گواهی انطباق صادره توسط ایران از نظر پذیرش بین‌المللی معتبر بوده و بیانگر آن است که سیمان مورد نظر تمامی الزامات کیفی متناظر با استانداردهای مطرح جهانی را برآورده کرده است. برای نمونه، ویژگی‌های سیمان نوع ۳ در استاندارد ایران با جزئیات مشابه استاندارد بریتانیا BS 12:1991 و ASTM C150 بیان شده است
که حاکی از به‌روز بودن معیارهای ملی نسبت به معیارهای بین‌المللی است. بنابراین ارتباط تنگاتنگی بین ارزیابی انطباق داخلی و استانداردهای ISO/ASTM/EN وجود دارد و تولیدکنندگان برای موفقیت در اخذ گواهی باید الزامات ملی و جهانی را توأمان مدنظر قرار دهند.
منابع و مراجع:
-
سازمان ملی استاندارد ایران – استاندارد ملی ایران ۳۸۹: سیمان پرتلند – ویژگی‌ها (ویرایش جدید ۱۳۹۹)
.
-
سازمان ملی استاندارد ایران – دستورالعمل صدور و تمدید پروانه کاربرد علامت استاندارد (معاونت ارزیابی انطباق)
.
-
شرکت ثبت دانا – راهنمای دریافت نشان استاندارد و مدارک لازم
.
-
وب‌سایت جهاد بتن – معرفی انواع سیمان و الزامات استاندارد ۳۸۹
.
-
Etehad Z. Co. – Comparison of ISIRI 389 with ASTM C150 & EN 197-1
.
-
پایگاه دانش آزمان – توضیحات آزمون‌های سیمان و استانداردهای مربوطه
.
-
وب‌سایت سازمان ملی استاندارد – اطلاعیه‌ها و خدمات الکترونیکی
.