. بنابراین تولیدکنندگان این مصالح باید طبق قوانین
دارد، انطباق محصول خود را با این استاندارد به‌طور رسمی تأیید کنند. در ادامه، فرآیند ارزیابی انطباق سنگدانه‌های بتن بر اساس استاندارد 302 از جنبه‌های رسمی و اداری توضیح داده شده است. این شامل نحوه دریافت گواهی انطباق، الزامات کنترل کیفیت در کارخانه، نقش نهادهای بازرسی و تأیید صلاحیت، مستندات مورد نیاز، برنامه بازرسی‌ها و نمونه‌برداری‌ها
نی مکمل مرتبط می‌باشد.
الزام قانونی و دریافت گواهی انطباق (پروانه استاندارد)
تولید شن و ماسه بتن مشمول استاندارد اجباری 302 است و عرضه این محصول بدون اخذ گواهی انطباق (پروانه کاربرد علامت استاندارد) ممنوع می‌باشد
. به عبارت دیگر، تولیدکننده باید ثابت کند که محصول وی مطابق الزامات استاندارد 302 است و برای این منظور گواهینامه انطباق از سازمان ملی استاندارد دریافت کند
. فرآیند دریافت این گواهی به شرح زیر انجام می‌شود:
-
در
ه اطلاعات اولیه: تولیدکننده به اداره استاندارد استان خود یا سازمان ملی استاندارد درخواست صدور پروانه استاندارد برای سنگدانه بتن ارائه می‌دهد. در این مرحله فرم‌ها و اطلاعات فنی محصول باید تکمیل شود؛ از جمله مشخصات واحد تولیدی و معدن تأمین سنگدانه، نوع سنگدانه (
ته)، رده‌بندی دانه‌بندی، و هرگونه محدودیت کاربرد سنگدانه (مثلاً عدم کاربرد در بتن مسلح یا در م
در صورت عدم انطباق)
. این اطلاعات فنی طبق بند 10 استاندارد 302 تهیه می‌گردد و تصویری جامع از ویژگی‌های محصول ارائه می‌دهد.
-
استقرار سیستم کنترل تولید و
یه: پیش از صدور گواهی، تولیدکننده باید کنترل تولید کارخانۀ (FPC) مؤثری در واحد خود پیاده‌سازی کند (در بخش‌های بعد توضیح داده شده است). همچنین انجام آزمایش‌های اولیه بر روی نمونه‌های سنگدانه تولیدی الزامی است تا اطمینان
مامی حدود قابل قبول استاندارد را برآورده می‌کند. نتایج این آزمو
زان ناخالصی‌ها، مقاومت سایشی، و … بر اساس الزامات استاندارد 302) باید در پرونده درخواست به سازمان استاندارد ارائه
و نمونه‌برداری اولیه (شخص ثالث):** سازمان ملی استاندارد پس از دریافت درخواست، یک بازرسی اولیه توسط کارشناسان خود یا شرکت بازرسی تایید صلاحیت‌شده ترتیب می‌دهد. مطابق استاندارد 302، بازرسی شخص ثالث یک بازرسی جامع و بی‌طرف از سامانه کنترل کیفیت کارخانه و نیز نمونه‌برداری از سنگدانه‌های تولید‌شده است
. این بازرسی اولی
ولید یا تغییرات عمده در مواد اولیه یا شرایط تولید** انجام می‌شود
. در جریان بازرسی اولیه، بازرس علاوه بر بررسی مستندات و فرآیندهای کنترل کیفیت، به‌طور مستقل از محصول نمونه‌برداری می‌کند (بر اساس آیین‌کار نمونه‌برداری استاندارد ملی 11267) و نمونه‌ها را برای آزمون به آزمایشگاه‌های معتبر می‌فرستد. یادآوری: استاندارد 11267 به عنوان استاندارد ملی روش نمونه‌برداری سنگدانه‌ها مرجع قرار گرفته است
و تضمین می‌کند نمونه‌های برداشت‌شده نماینده کل تولید باشد.
-
انجام آزمون‌های انطباق: نمونه‌های برداشته‌شده در آزمایشگاه‌های تایید صلاحیت‌ش
های همکار دارای گواهینامه 17025) مورد آزمون قرار می‌گیرند. تمامی ویژگی‌های اجباری ذکرشده در استاندارد 302 روی نمونه‌ها ارزیابی می‌شود (دانه‌بندی، میزان مواد ریزتر از 75 میکرون، درصد خاک رس و مواد سست، شکل دانه (کشیدگی و پولکی بودن)، درصد شکستگی دانه‌ها، میزان کلرید محلول، مواد آلی، ذرات سبک، مقاومت سایشی لس‌آنجلس، سلامت سنگدانه در برابر سولفات، چگالی و جذب آب و … بست
دانه)
. هر کدام از این آزمون‌ها طبق استاندارد ملی مربوطه انجام می‌شود (فهرست استانداردهای مرجع آزمون در متن استاندارد 302 ارائه شده است؛ مثلاً
77 برای دانه‌بندی، 446 برای مواد ریزتر از 75μm، 4978 برای کلوخه‌های رسی، 11269 برای دانه‌های هم‌پهن و هم‌دراز، 11568 برای درصد شکستگی، 448 و 8447 برای مقاومت سایشی و …
). اگر نتایج تمامی آزمون‌ها در محدوده‌های مجاز استاندارد 302 باشد، محصول از نظر کیفی منطبق شناخته می‌شود.
-
صدور گوا
تاندارد: پس از تکمیل بازرسی و دریافت نتایج آزمون‌های نمونه‌ها، مرجع صدور گواهی (که طبق استاندارد همان سازمان مل
یا نماینده معرفی‌شده آن است) مدارک را بررسی می‌کند
استاندارد گزارش بازرسی و نتایج آزمون شخص ثالث را ارزیابی
ر نظر گرفتن همه شرایط و ضوابط، تصمیم به صدور گواهی انطباق
اندارد) می‌گیرد
. به این ترتیب انطباق سنگدانه‌ها با الزا
د 302 به‌صورت رسمی تصدیق می‌شود و تولیدکننده مجاز به
علامت استاندارد ایران بر روی محصول خود خواهد بود. یادآوری: طبق استاندارد، باز
یا توسط خود سازمان ملی استاندارد ایران یا از طرف این سازمان (توسط شرکت‌ها
کننده تأییدصلاحیت‌شده) انجام می‌شود
.
-
اعطای پروانه
اندارد: با صدور گواهی، به واحد تولیدی یک پروانه کاربرد علامت استاندارد اعطا می‌گردد که دارای یک کد ده رقمی یکتا است. تولیدکننده موظف است در هنگام عرضه محصول، علامت استاندارد و این کد پروانه را روی برگه تحویل یا فاکتور فروش درج نماید
تا خریداران بتوانند اعتبار پروانه را استعلام کنند. (امکان استعلام کد ده‌رقمی توسط پیامک به سامانه 10001517 نیز فراهم شده است
)
ند تولید توسط تولیدکننده (FPC)
کنترل تولید کارخانه‌ای (Factory Production Control) پایه اصلی تضمین انطباق مستمر محصول با استاندارد 302 است. استاندارد ملی 302 تصریح می‌کند که تولیدکننده باید یک سیستم کنترل کیفی پیوسته در کارخانه مستقر کند و نشان دهد که سنگدانه‌های تولیدی همواره الزامات استاندارد را برآورده می‌کنند
. برخی جنب
کنترل کیفیت توسط تولیدکننده مطابق این استاندارد عبارتند از:
-
سازمان‌دهی و مسئولیت‌ها: ساختار سازمانی واحد تولیدی باید به‌گونه‌ای باشد که مدیریت و نظارت بر کیفیت تولید به افراد صلاحیت‌دار سپرده شود. استاندارد الزام کرده است که هر واحد تولیدی سنگدانه یک نماینده مدیریت در امور کنترل کیفیت منصوب کند که صلاحیت و اختیار کافی برای اجرای الزامات استاندارد داشته باشد
. این فرد معمولاً مدیر کنترل کیفیت کارخانه است و وظیفه دارد اجرای روش‌های کنترل تولید را پیگیری کرده و از تداوم آن اطمینان حاصل کند.
-
مستندسازی روش‌ها و دستورالعمل‌ها: تولیدکننده باید تمامی روش‌های عملیاتی مؤثر بر
یه‌های مدون (دستورالعمل کنترل کیفیت) درآورد
. این شامل روش کنترل مواد اولیه خریداری‌شده، روش‌های فرآوری و تولید، روش‌های بازرسی و آزمون در حین تولید، و همچنین دستورالعمل رسیدگی به موارد عدم انطباق و اقدامات اصلاحی می‌شود. وجود این مستندات تضمین می‌کند که کنترل کیفیت به صورت سیستماتیک و یکسا
و اصلاح گردد.
-
**
واد اولیه (سنگ خام معدن) باید ارزیابی و کنترل شود. محل معدن تأمین‌کننده، جنس سنگ معدن و وضعیت کمّی و کیفی ذخیره آن باید مشخص
یر منبع تأمین شن و ماسه (تغییر معدن)، تولیدکننده موظف است تأثیر آن را بر کیفیت محصول ارزیابی ک
رت نیاز آزمون‌های مربوطه (مثلاً کلرید، سولفات، دوام) را تکرار نماید
. به طور کلی، مواد اولیه نامنطبق نباید وارد چرخه تول
پیش از استفاده شناسایی و کنار گذاشته شوند.
-
تجهیزات تولید و آزمایش: تجهیزات خط تولید (مانند سنگ‌شکن‌ها، سرندها و …) باید به‌صورت منظم بازبینی شوند تا از عملکرد صحیح آنها اطمینان حاصل شود (بازرسی چشمی روزانه توصیه شده است)
. همچنین تجهیزات آزمایشگاهی (الک‌ها، ترازوها، دستگاه لس‌آنجلس، اون خشک‌کن و …) که برای کنترل کیفیت به‌کار می‌روند باید مناسب و کالیبره باشند. استاندارد تصریح می‌کند که تولیدکننده مسئول کالیبراسیون و نگهداری تجهیزات آزمون است و دقت وسایل اندازه‌گیری باید مطابق استاندارد روش آزمون مربوطه بوده و برای آنها دوره‌های واسنجی (کالیبراسیون) تعریف شود
. داشتن حداقل امکانات آزمایشگاهی یا دسترسی به آزمایشگاه‌های معتبر جهت انجام آزمون‌های کنترل کیفیت برای تولیدکننده الزامی است
.
-
برنامه آزمون‌های کنترل کیفیت: تولیدکننده باید بر اساس حجم تولید و کاربرد محصول، یک برنامه منظم نمونه‌برداری و آزمون تدوین نماید
. استاندارد 302 در پیوست الف خود جداولی (الف-1 تا الف-3) ارائه داده که حداقل تواتر آزمون‌ها برای خواص مختلف سنگدانه را مشخص کرده است
. به طور کلی، آزمون‌های پایه‌ای که برای همه واحدهای تولیدی لازم است در جدول الف-1 آمده و شامل مواردی مانند: بازرسی روزانه تجهیزات تولید، بررسی چشمی هر محموله ورودی مواد خام، آزمون دانه‌بندی، سنجش میزان خاک ریز (زیر الک 75µm) به‌صورت روزانهیا هر نوبت بهره‌برداری، و آزمون‌های کلوخه‌های رسی و ذرات سست به‌صورت حداقل هفتگی می‌باشد
. برخی آزمون‌های تکمیلی دیگر که تغییرات کمتری دارند (مثل درصد دانه‌های هم‌پهن و هم‌دراز، درصد شکستگی دانه‌های درشت، میزان کلرید محلول، سولفات قابل حل، مواد آلی، ذرات سبک، مقاومت سایشی لس‌آنجلس، سلامت سنگدانه با سولفات سدیم/منیزیم، چگالی و جذب آب) در فواصل دوره‌ای بلندتر انجام می‌شوند – معمولاً هر شش‌ماه یک‌بار یا سالانه، مگر آنکه تغییری در منبع مواد اولیه رخ دهد که در این صورت باید بلافاصله آزمون تکرار گردد
. به عنوان نمونه، استاندارد حداقل یک بار آزمون لس‌آنجلس و سلامت سنگدانه در هر شش‌ماه، و یک بار آزمون پتروگرافی و واکنش‌زایی قلیایی در هر سه‌سال را پیشنهاد کرده است
. شایان ذکر است استاندارد اجازه می‌دهد در شرایط خاص با صلاحدید مرجع بازرسی، تواتر آزمون‌ها کاهش یا افزایش یابد
؛ اما به هر حال تولیدکننده باید حداقل‌های تعیین‌شده را رعایت نماید.
-
ثبت نتایج و اقدامات اصلاحی: نتایج تمامی بازرسی‌ها و آزمون‌های کنترل تولید باید مستند و بایگانی شود
. هر نتیجه نامنطبق باید بلافاصله تحلیل شده و علت‌یابی گردد. تولیدکننده موظف است برای محصولات یا نتایج خارج از حدود مجاز، اقدامات اصلاحی تعریف کند؛ از جمله: توقف تولید از منبع معیوب، تفکیک مصالح غیرمنطبق، تصحیح فرآیند یا تنظیم مجدد تجهیزات، و سپس نمونه‌گیری مجدد پس از اصلاح. استاندارد 302 در پیوست الف (بخش الف-8) به کنترل سنگدانه‌های نامنطبق اشاره دارد که در صورت مشاهده نتایج خارج از حدود، محصول باید قرنطینه شده و فقط در صورت رفع مشکل اجازه استفاده یا عرضه خواهد داشت
. تمامی اقدامات انجام‌شده در مواجهه با عدم انطباق نیز باید ثبت و نگهداری شود تا در بازرسی‌های بعدی قابل بررسی باشد.
نقش نهادهای بازرسی و تأیید صلاحیت (شخص ثالث)
برای اطمینان از صحت ادعای تولیدکننده در خصوص انطباق محصول با استاندارد، بازرسی شخص ثالث طبق بند 9 استاندارد 302 تعریف شده است. این بازرسی توسط یک مرجع بی‌طرف (سازمان بازرسی‌کننده تأیید صلاحیت‌شده) انجام می‌شود و شامل بازرسی منظم از سیستم FPC تولیدکننده و نمونه‌برداری از سنگدانه‌های تولیدی است
. نقش این نهادهای بازرسی و چگونگی مشارکت آنها در فرآیند انطباق به شرح زیر است:
-
بازرسی‌های اولیه و ادواری: همان‌طور که بیان شد، در وهله اول یک بازرسی اولیه هنگام شروع فرآیند صدور گواهی انجام می‌شود تا نظام کنترل کیفیت کارخانه و کیفیت محصول تولیدی به تأیید برسد
. پس از صدور گواهی، تولیدکنندگان تحت بازرسی‌های ادواری (دوره‌ای) قرار می‌گیرند. بازرسی‌های ادواری معمولاً به‌صورت شش‌ماهه یا سالانه برنامه‌ریزی می‌شوند (بسته به حجم تولید و حساسیت کاربری محصول) و در هر نوبت، بازرس شخص ثالث با حضور در واحد تولیدی، عملکرد مداوم سیستم کنترل کیفیت را ارزیابی می‌کند و از محصولات در حال تولید یا انبار شده نمونه‌برداریبه‌عمل می‌آورد. نمونه‌ها مشابه مرحله اولیه در آزمایشگاه آزمون می‌شوند تا مشخص شود آیا محصول همچنان مطابق استاندارد است یا خیر. گزارش این بازرسی‌ها و نتایج آزمون‌ها به سازمان ملی استاندارد (مرجع صدور گواهی) ارسال می‌گردد
. توجه شود که طبق استاندارد، بازرسی شخص ثالث می‌تواند شامل بازرسی فوق‌العاده نیز باشد، بدین معنا که در صورت بروز مشکلی خاص یا شک به عدم انطباق، سازمان استاندارد می‌تواند جدا از برنامه‌های از پیش تعیین‌شده، اقدام به بازرسی و نمونه‌برداری سرزده کند … این اقدامات مستمر و ادامه‌دار خواهد بود【32†L402-L410】. در واقع، سازمان استاندارد با این بازرسی‌های دوره‌ای اطمینان حاصل می‌کند که کیفیت سنگدانه‌ها به‌طور مداوم تحت کنترل است و چنانچه عدم انطباقی مشاهده شود، اقدام قانونی (تعلیق یا ابطال پروانه استاندارد) صورت می‌گیرد【20†L1224-L1230】. شایان ذکر است شرکت‌های بازرسی و گواهی‌کننده‌ای که در این فرآیند دخیل هستند، همگی باید توسط مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران (NACI) ارزیابی شده و تأیید صلاحیت شده باشند. این امر تضمین می‌کند که بازرسان شخص ثالث بی‌طرف بوده و آزمایشگاه‌های آزمون دارای اعتبار فنی هستند، به‌طوری که نتایج بازرسی و آزمون برای صدور یا تمدید گواهی قابل استناد باشد【20†L1227-L1230】.
مستندات، سوابق و نشانه‌گذاری محصول
یکی از جنبه‌های مهم ارزیابی انطباق، مستندسازی صحیح و نگهداری سوابق مرتبط با کیفیت محصول است. بر اساس الزامات استاندارد 302، تولیدکننده باید تمام اطلاعات و نتایج کنترل تولید را ثبت و بایگانی کند. نتایج آزمون‌های کنترل تولید (شامل جزئیات نمونه‌برداری مانند محل، تاریخ و زمان نمونه‌گیری و مشخصات محصول آزمون‌شده) و هرگونه اطلاعات مرتبط دیگر (مثلاً شرایط آب‌وهوایی هنگام برداشت نمونه) باید به شکل مستند نگهداری شود【36†L19-L27】. علاوه بر نتایج آزمون‌ها، سوابق دیگری نظیر گواهی آنالیز مواد اولیه خریداری‌شده، چک‌لیست‌های بازرسی تجهیزات، گزارش‌های کالیبراسیون وسایل سنجش، گزارش‌های آموزش کارکنان کیفیت و همچنین اقدامات اصلاحی انجام‌شده در موارد عدم انطباق همگی باید در پرونده‌های واحد موجود باشد【36†L23-L28】. استاندارد تصریح می‌کند که این مستندات حداقل باید پنج سال در بایگانی کارخانه نگهداری شوند【36†L23-L28】 تا در بازرسی‌های ادواری قابل مراجعه و بررسی باشند. هر واحد تولیدی همچنین باید فهرستی به‌روز از تمامی مستندات مرتبط با انطباق محصول خود داشته باشد تا امکان دسترسی سریع به آنها فراهم باشد【38†L1-L4】.
از دیگر الزامات مهم، نشانه‌گذاری و برگه تحویل هر محموله سنگدانه است. تولیدکننده موظف است هنگام فروش یا تحویل شن و ماسه بتن، یک برگه تحویل (یا صورت‌وضعیت بارنامه) به خریدار ارائه دهد که در آن اطلاعات کامل محصول درج شده باشد【21†L1266-L1274】. طبق استاندارد 302 حداقل موارد زیر باید در برگه تحویل ذکر گردد【21†L1266-L1274】【21†L1279-L1287】:
-
نام و نشانی واحد تولیدی و در صورت دارا بودن پروانه استاندارد، درج علامت استاندارد ایران و کد ده‌رقمی پروانه【21†L1266-L1274】؛
-
نام و نشانی خریدار و محل تحویل؛
-
تاریخ تحویل و شماره یا کد شناسه محموله؛
-
مشخصات فنی محصول مطابق آنچه در بخش اطلاعات فنی (بند 10 استاندارد) توسط تولیدکننده ارائه شده (مانند نوع سنگدانه ریز یا درشت، رده دانه‌بندی، مدول نرمی یا درصد فضای خالی ماسه، حداقل درصد شکستگی سنگدانه درشت، و … که می‌تواند به صورت کدگذاری شده نیز درج شود)【21†L1270-L1278】؛
-
مقدار تحویلی (بر حسب کیلوگرم یا تن)؛
-
حداکثر رطوبت سنگدانه ریز در زمان تحویل (در صورت مقتضی)؛
-
امضای نماینده تولیدکننده و تأیید نماینده خریدار بر صحت اطلاعات.
وجود این اطلاعات روی برگه تحویل، ضمن شفاف‌سازی مشخصات کیفی محموله برای خریدار، به عنوان یک سند قابل ردیابی نیز عمل می‌کند. خریدار می‌تواند از طریق کد استاندارد مندرج، اعتبار پروانه تولیدکننده را استعلام کند و در صورت مشاهده هرگونه مغایرت یا عدم انطباق در کیفیت محموله، موضوع را به اداره استاندارد اطلاع دهد. (سازمان استاندارد سامانه‌ای نظیر شماره تماس 1517 برای دریافت گزارش تخلفات در نظر گرفته است【32†L408-L411】.) بدین ترتیب، ردیابی محصول از کارخانه تا محل مصرف ممکن شده و در صورت بروز مشکلی در کیفیت، می‌توان اقدامات اصلاحی یا قانونی را سریعا انجام داد.
استانداردهای مکمل و مراجع مرتبط
فرآیند ارزیابی انطباق سنگدانه‌های بتن طبق استاندارد 302، به اجرای صحیح تعدادی از استانداردهای ملی مکمل وابسته است که جزو ضمایم الزامی این استاندارد یا مراجع الزامی آن به‌شمار می‌روند【16†L13-L21】. مهم‌ترین این استانداردها عبارت‌اند از:
-
استاندارد ملی 11267 (آیین‌کار نمونه‌برداری از سنگدانه‌ها) که روش صحیح نمونه‌برداری تصادفی و نمایا از شن و ماسه را تبیین می‌کند【16†L53-L60】. رعایت این آیین‌کار توسط تولیدکننده (در نمونه‌گیری‌های داخلی) و بازرس شخص ثالث برای تضمین نمایندگی نمونه‌ها الزامی است.
-
استانداردهای ملی آزمون خواص سنگدانه: شامل مجموعه‌ای از استانداردهای ملی ایران برای روش‌های آزمون ویژگی‌های مختلف سنگدانه که در متن استاندارد 302 به آنها ارجاع داده شده است【16†L19-L27】【16†L25-L33】. به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
استاندارد 446 (روش تعیین مواد ریزتر از الک 75 میکرون با شست‌وشو)【16†L19-L27】؛
-
استاندارد 4977 (روش آزمون دانه‌بندی سنگدانه‌های ریز و درشت)【16†L27-L33】؛
-
استاندارد 4978 (روش تعیین کلوخه‌های رسی و ذرات سست)【16†L29-L33】؛
-
استاندارد 4979 (روش تعیین ناخالصی‌های آلی در ماسه)【16†L31-L34】؛
-
استاندارد 11269 (روش آزمون دانه‌های پهن و دراز و هم‌پهن/هم‌دراز)【16†L55-L63】؛
-
استاندارد 11568 (روش تعیین درصد شکستگی ذرات درشت)【16†L61-L63】؛
-
استاندارد 448 و 8447 (آزمون‌های سایش لس‌آنجلس برای سنجش مقاومت سنگدانه درشت)【35†L1459-L1461】؛
-
استاندارد 449 (روش آزمون سلامت سنگدانه در برابر سولفات سدیم/منیزیم)【35†L1459-L1461】؛
-
استانداردهای 4980 و 4982 (روش‌های تعیین چگالی و جذب آب ماسه و شن)【35†L1459-L1463】؛
-
و چند استاندارد دیگر (مانند 7146 برای کاهش نمونه به اندازه آزمون، 9148 واژه‌نامه سنگدانه‌ها، 14874 بخش‌های مختلف برای مقاومت سنگدانه در برابر صیقلی شدن و خراش، 17013 برای یخ‌زدن و ذوب‌شدن و جمع‌شدگی خشک و …). رعایت این استانداردهای روش آزمون در انجام آزمایش‌های کنترل کیفیت و بازرسی ثالث ضروری است تا نتایج به‌دست‌آمده قابل قبول و قابل مقایسه با حدود مشخص‌شده در استاندارد 302 باشند【16†L13-L21】【16†L49-L57】.
-
-
استانداردهای مدیریتی کیفیت: هرچند ممکن است مستقیماً در متن استاندارد 302 ذکر نشده باشند، اما در فرآیند ارزیابی انطباق به‌کارگیری استانداردهای بین‌المللی مدیریتی نیز نقش پشتیبان دارد. به طور مثال، ISO/IEC 17025 استاندارد مرتبط با صلاحیت فنی آزمایشگاه‌های آزمون است که آزمایشگاه‌های همکار سازمان استاندارد بر آن اساس اعتباردهی می‌شوند【25†L1-L4】. همچنین ISO/IEC 17020 معیار تأیید صلاحیت شرکت‌های بازرسی است که در نقش بازرس شخص ثالث فعالیت می‌کنند. رعایت این استانداردهای بین‌المللی تضمین می‌کند که نتایج آزمون‌ها و بازرسی‌ها دارای اعتبار بوده و توسط مراجع رسمی پذیرفته می‌شوند.
در مجموع، ارزیابی انطباق سنگدانه‌های بتن طبق استاندارد 302 یک فرآیند چندمرحله‌ای و مستمر است که از کنترل کیفی درون‌کارخانه‌ای تا بازرسی و نظارت بیرونی را در بر می‌گیرد. تولیدکننده با اجرای نظام‌مند کنترل کیفیت و نگهداری سوابق، و همکاری با نهادهای بازرسی تأییدصلاحیت‌شده، انطباق محصول خود را اثبات کرده و با اخذ گواهی استاندارد، مجوز عرضه آن را در بازار به‌دست می‌آورد【17†L1190-L1197】【20†L1218-L1226】. سازمان ملی استاندارد ایران نیز از طریق مکانیزم صدور پروانه، بازرسی‌های دوره‌ای و اقدامات قانونی در قبال عدم انطباق، نقش خود را در اطمینان از کیفیت مصالح ساختمانی و حفظ ایمنی و دوام سازه‌ها ایفا می‌کند.
منابع و مراجع:
-
استاندارد ملی ایران 302 – سنگدانه‌های بتن – ویژگی‌ها (تجدیدنظر سوم 1394)【17†L1190-L1197】【20†L1218-L1226】【21†L1266-L1274】 و پیوست‌های مربوطه【35†L1441-L1448】【36†L19-L27】.
-
سازمان ملی استاندارد ایران – الزامات و فرآیندهای صدور پروانه کاربرد علامت استاندارد برای واحدهای تولیدی مصالح ساختمانی【8†L21-L28】【20†L1224-L1230】.
-
زیرپورتال استاندارد استان مرکزی – مقاله آموزشی “در مورد سنگدانه استاندارد بیشتر بدانیم”【8†L21-L28】 (تاریخ 1399/10/13).
-
اخبار اداره‌کل استاندارد استان سیستان و بلوچستان – بازدید و نمونه‌برداری از واحدهای تولیدی شن و ماسه (1403)【32†L402-L410】.
ارزیابی انطباق سنگدانه‌های بتن طبق استاند
استاندارد ملی ایران شماره 302 الزامات فنی سنگدانه‌های مورد مصرف در بتن را مشخص می‌کند و اجرای آن برای تولید و عرضه شن و ماسه بتن الزامی است
. بنابراین تولیدکنندگان این مصالح باید طبق قوانین
دارد، انطباق محصول خود را با این استاندارد به‌طور رسمی تأیید کنند. در ادامه، فرآیند ارزیابی انطباق سنگدانه‌های بتن بر اساس استاندارد 302 از جنبه‌های رسمی و اداری توضیح داده شده است. این شامل نحوه دریافت گواهی انطباق، الزامات کنترل کیفیت در کارخانه، نقش نهادهای بازرسی و تأیید صلاحیت، مستندات مورد نیاز، برنامه بازرسی‌ها و نمونه‌برداری‌ها
نی مکمل مرتبط می‌باشد.
الزام قانونی و دریافت گواهی انطباق (پروانه استاندارد)
تولید شن و ماسه بتن مشمول استاندارد اجباری 302 است و عرضه این محصول بدون اخذ گواهی انطباق (پروانه کاربرد علامت استاندارد) ممنوع می‌باشد
. به عبارت دیگر، تولیدکننده باید ثابت کند که محصول وی مطابق الزامات استاندارد 302 است و برای این منظور گواهینامه انطباق از سازمان ملی استاندارد دریافت کند
. فرآیند دریافت این گواهی به شرح زیر انجام می‌شود:
-
در
ه اطلاعات اولیه: تولیدکننده به اداره استاندارد استان خود یا سازمان ملی استاندارد درخواست صدور پروانه استاندارد برای سنگدانه بتن ارائه می‌دهد. در این مرحله فرم‌ها و اطلاعات فنی محصول باید تکمیل شود؛ از جمله مشخصات واحد تولیدی و معدن تأمین سنگدانه، نوع سنگدانه (
ته)، رده‌بندی دانه‌بندی، و هرگونه محدودیت کاربرد سنگدانه (مثلاً عدم کاربرد در بتن مسلح یا در م
در صورت عدم انطباق)
. این اطلاعات فنی طبق بند 10 استاندارد 302 تهیه می‌گردد و تصویری جامع از ویژگی‌های محصول ارائه می‌دهد.
-
استقرار سیستم کنترل تولید و
یه: پیش از صدور گواهی، تولیدکننده باید کنترل تولید کارخانۀ (FPC) مؤثری در واحد خود پیاده‌سازی کند (در بخش‌های بعد توضیح داده شده است). همچنین انجام آزمایش‌های اولیه بر روی نمونه‌های سنگدانه تولیدی الزامی است تا اطمینان
مامی حدود قابل قبول استاندارد را برآورده می‌کند. نتایج این آزمو
زان ناخالصی‌ها، مقاومت سایشی، و … بر اساس الزامات استاندارد 302) باید در پرونده درخواست به سازمان استاندارد ارائه
و نمونه‌برداری اولیه (شخص ثالث):** سازمان ملی استاندارد پس از دریافت درخواست، یک بازرسی اولیه توسط کارشناسان خود یا شرکت بازرسی تایید صلاحیت‌شده ترتیب می‌دهد. مطابق استاندارد 302، بازرسی شخص ثالث یک بازرسی جامع و بی‌طرف از سامانه کنترل کیفیت کارخانه و نیز نمونه‌برداری از سنگدانه‌های تولید‌شده است
. این بازرسی اولی
ولید یا تغییرات عمده در مواد اولیه یا شرایط تولید** انجام می‌شود
. در جریان بازرسی اولیه، بازرس علاوه بر بررسی مستندات و فرآیندهای کنترل کیفیت، به‌طور مستقل از محصول نمونه‌برداری می‌کند (بر اساس آیین‌کار نمونه‌برداری استاندارد ملی 11267) و نمونه‌ها را برای آزمون به آزمایشگاه‌های معتبر می‌فرستد. یادآوری: استاندارد 11267 به عنوان استاندارد ملی روش نمونه‌برداری سنگدانه‌ها مرجع قرار گرفته است
و تضمین می‌کند نمونه‌های برداشت‌شده نماینده کل تولید باشد.
-
انجام آزمون‌های انطباق: نمونه‌های برداشته‌شده در آزمایشگاه‌های تایید صلاحیت‌ش
های همکار دارای گواهینامه 17025) مورد آزمون قرار می‌گیرند. تمامی ویژگی‌های اجباری ذکرشده در استاندارد 302 روی نمونه‌ها ارزیابی می‌شود (دانه‌بندی، میزان مواد ریزتر از 75 میکرون، درصد خاک رس و مواد سست، شکل دانه (کشیدگی و پولکی بودن)، درصد شکستگی دانه‌ها، میزان کلرید محلول، مواد آلی، ذرات سبک، مقاومت سایشی لس‌آنجلس، سلامت سنگدانه در برابر سولفات، چگالی و جذب آب و … بست
دانه)
. هر کدام از این آزمون‌ها طبق استاندارد ملی مربوطه انجام می‌شود (فهرست استانداردهای مرجع آزمون در متن استاندارد 302 ارائه شده است؛ مثلاً
77 برای دانه‌بندی، 446 برای مواد ریزتر از 75μm، 4978 برای کلوخه‌های رسی، 11269 برای دانه‌های هم‌پهن و هم‌دراز، 11568 برای درصد شکستگی، 448 و 8447 برای مقاومت سایشی و …
). اگر نتایج تمامی آزمون‌ها در محدوده‌های مجاز استاندارد 302 باشد، محصول از نظر کیفی منطبق شناخته می‌شود.
-
صدور گوا
تاندارد: پس از تکمیل بازرسی و دریافت نتایج آزمون‌های نمونه‌ها، مرجع صدور گواهی (که طبق استاندارد همان سازمان مل
یا نماینده معرفی‌شده آن است) مدارک را بررسی می‌کند
استاندارد گزارش بازرسی و نتایج آزمون شخص ثالث را ارزیابی
ر نظر گرفتن همه شرایط و ضوابط، تصمیم به صدور گواهی انطباق
اندارد) می‌گیرد
. به این ترتیب انطباق سنگدانه‌ها با الزا
د 302 به‌صورت رسمی تصدیق می‌شود و تولیدکننده مجاز به
علامت استاندارد ایران بر روی محصول خود خواهد بود. یادآوری: طبق استاندارد، باز
یا توسط خود سازمان ملی استاندارد ایران یا از طرف این سازمان (توسط شرکت‌ها
کننده تأییدصلاحیت‌شده) انجام می‌شود
.
-
اعطای پروانه
اندارد: با صدور گواهی، به واحد تولیدی یک پروانه کاربرد علامت استاندارد اعطا می‌گردد که دارای یک کد ده رقمی یکتا است. تولیدکننده موظف است در هنگام عرضه محصول، علامت استاندارد و این کد پروانه را روی برگه تحویل یا فاکتور فروش درج نماید
تا خریداران بتوانند اعتبار پروانه را استعلام کنند. (امکان استعلام کد ده‌رقمی توسط پیامک به سامانه 10001517 نیز فراهم شده است
)
ند تولید توسط تولیدکننده (FPC)
کنترل تولید کارخانه‌ای (Factory Production Control) پایه اصلی تضمین انطباق مستمر محصول با استاندارد 302 است. استاندارد ملی 302 تصریح می‌کند که تولیدکننده باید یک سیستم کنترل کیفی پیوسته در کارخانه مستقر کند و نشان دهد که سنگدانه‌های تولیدی همواره الزامات استاندارد را برآورده می‌کنند
. برخی جنب
کنترل کیفیت توسط تولیدکننده مطابق این استاندارد عبارتند از:
-
سازمان‌دهی و مسئولیت‌ها: ساختار سازمانی واحد تولیدی باید به‌گونه‌ای باشد که مدیریت و نظارت بر کیفیت تولید به افراد صلاحیت‌دار سپرده شود. استاندارد الزام کرده است که هر واحد تولیدی سنگدانه یک نماینده مدیریت در امور کنترل کیفیت منصوب کند که صلاحیت و اختیار کافی برای اجرای الزامات استاندارد داشته باشد
. این فرد معمولاً مدیر کنترل کیفیت کارخانه است و وظیفه دارد اجرای روش‌های کنترل تولید را پیگیری کرده و از تداوم آن اطمینان حاصل کند.
-
مستندسازی روش‌ها و دستورالعمل‌ها: تولیدکننده باید تمامی روش‌های عملیاتی مؤثر بر
یه‌های مدون (دستورالعمل کنترل کیفیت) درآورد
. این شامل روش کنترل مواد اولیه خریداری‌شده، روش‌های فرآوری و تولید، روش‌های بازرسی و آزمون در حین تولید، و همچنین دستورالعمل رسیدگی به موارد عدم انطباق و اقدامات اصلاحی می‌شود. وجود این مستندات تضمین می‌کند که کنترل کیفیت به صورت سیستماتیک و یکسا
و اصلاح گردد.
-
**
واد اولیه (سنگ خام معدن) باید ارزیابی و کنترل شود. محل معدن تأمین‌کننده، جنس سنگ معدن و وضعیت کمّی و کیفی ذخیره آن باید مشخص
یر منبع تأمین شن و ماسه (تغییر معدن)، تولیدکننده موظف است تأثیر آن را بر کیفیت محصول ارزیابی ک
رت نیاز آزمون‌های مربوطه (مثلاً کلرید، سولفات، دوام) را تکرار نماید
. به طور کلی، مواد اولیه نامنطبق نباید وارد چرخه تول
پیش از استفاده شناسایی و کنار گذاشته شوند.
-
تجهیزات تولید و آزمایش: تجهیزات خط تولید (مانند سنگ‌شکن‌ها، سرندها و …) باید به‌صورت منظم بازبینی شوند تا از عملکرد صحیح آنها اطمینان حاصل شود (بازرسی چشمی روزانه توصیه شده است)
. همچنین تجهیزات آزمایشگاهی (الک‌ها، ترازوها، دستگاه لس‌آنجلس، اون خشک‌کن و …) که برای کنترل کیفیت به‌کار می‌روند باید مناسب و کالیبره باشند. استاندارد تصریح می‌کند که تولیدکننده مسئول کالیبراسیون و نگهداری تجهیزات آزمون است و دقت وسایل اندازه‌گیری باید مطابق استاندارد روش آزمون مربوطه بوده و برای آنها دوره‌های واسنجی (کالیبراسیون) تعریف شود
. داشتن حداقل امکانات آزمایشگاهی یا دسترسی به آزمایشگاه‌های معتبر جهت انجام آزمون‌های کنترل کیفیت برای تولیدکننده الزامی است
.
-
برنامه آزمون‌های کنترل کیفیت: تولیدکننده باید بر اساس حجم تولید و کاربرد محصول، یک برنامه منظم نمونه‌برداری و آزمون تدوین نماید
. استاندارد 302 در پیوست الف خود جداولی (الف-1 تا الف-3) ارائه داده که حداقل تواتر آزمون‌ها برای خواص مختلف سنگدانه را مشخص کرده است
. به طور کلی، آزمون‌های پایه‌ای که برای همه واحدهای تولیدی لازم است در جدول الف-1 آمده و شامل مواردی مانند: بازرسی روزانه تجهیزات تولید، بررسی چشمی هر محموله ورودی مواد خام، آزمون دانه‌بندی، سنجش میزان خاک ریز (زیر الک 75µm) به‌صورت روزانهیا هر نوبت بهره‌برداری، و آزمون‌های کلوخه‌های رسی و ذرات سست به‌صورت حداقل هفتگی می‌باشد
. برخی آزمون‌های تکمیلی دیگر که تغییرات کمتری دارند (مثل درصد دانه‌های هم‌پهن و هم‌دراز، درصد شکستگی دانه‌های درشت، میزان کلرید محلول، سولفات قابل حل، مواد آلی، ذرات سبک، مقاومت سایشی لس‌آنجلس، سلامت سنگدانه با سولفات سدیم/منیزیم، چگالی و جذب آب) در فواصل دوره‌ای بلندتر انجام می‌شوند – معمولاً هر شش‌ماه یک‌بار یا سالانه، مگر آنکه تغییری در منبع مواد اولیه رخ دهد که در این صورت باید بلافاصله آزمون تکرار گردد
. به عنوان نمونه، استاندارد حداقل یک بار آزمون لس‌آنجلس و سلامت سنگدانه در هر شش‌ماه، و یک بار آزمون پتروگرافی و واکنش‌زایی قلیایی در هر سه‌سال را پیشنهاد کرده است
. شایان ذکر است استاندارد اجازه می‌دهد در شرایط خاص با صلاحدید مرجع بازرسی، تواتر آزمون‌ها کاهش یا افزایش یابد
؛ اما به هر حال تولیدکننده باید حداقل‌های تعیین‌شده را رعایت نماید.
-
ثبت نتایج و اقدامات اصلاحی: نتایج تمامی بازرسی‌ها و آزمون‌های کنترل تولید باید مستند و بایگانی شود
. هر نتیجه نامنطبق باید بلافاصله تحلیل شده و علت‌یابی گردد. تولیدکننده موظف است برای محصولات یا نتایج خارج از حدود مجاز، اقدامات اصلاحی تعریف کند؛ از جمله: توقف تولید از منبع معیوب، تفکیک مصالح غیرمنطبق، تصحیح فرآیند یا تنظیم مجدد تجهیزات، و سپس نمونه‌گیری مجدد پس از اصلاح. استاندارد 302 در پیوست الف (بخش الف-8) به کنترل سنگدانه‌های نامنطبق اشاره دارد که در صورت مشاهده نتایج خارج از حدود، محصول باید قرنطینه شده و فقط در صورت رفع مشکل اجازه استفاده یا عرضه خواهد داشت
. تمامی اقدامات انجام‌شده در مواجهه با عدم انطباق نیز باید ثبت و نگهداری شود تا در بازرسی‌های بعدی قابل بررسی باشد.
نقش نهادهای بازرسی و تأیید صلاحیت (شخص ثالث)
برای اطمینان از صحت ادعای تولیدکننده در خصوص انطباق محصول با استاندارد، بازرسی شخص ثالث طبق بند 9 استاندارد 302 تعریف شده است. این بازرسی توسط یک مرجع بی‌طرف (سازمان بازرسی‌کننده تأیید صلاحیت‌شده) انجام می‌شود و شامل بازرسی منظم از سیستم FPC تولیدکننده و نمونه‌برداری از سنگدانه‌های تولیدی است
. نقش این نهادهای بازرسی و چگونگی مشارکت آنها در فرآیند انطباق به شرح زیر است:
-
بازرسی‌های اولیه و ادواری: همان‌طور که بیان شد، در وهله اول یک بازرسی اولیه هنگام شروع فرآیند صدور گواهی انجام می‌شود تا نظام کنترل کیفیت کارخانه و کیفیت محصول تولیدی به تأیید برسد
. پس از صدور گواهی، تولیدکنندگان تحت بازرسی‌های ادواری (دوره‌ای) قرار می‌گیرند. بازرسی‌های ادواری معمولاً به‌صورت شش‌ماهه یا سالانه برنامه‌ریزی می‌شوند (بسته به حجم تولید و حساسیت کاربری محصول) و در هر نوبت، بازرس شخص ثالث با حضور در واحد تولیدی، عملکرد مداوم سیستم کنترل کیفیت را ارزیابی می‌کند و از محصولات در حال تولید یا انبار شده نمونه‌برداریبه‌عمل می‌آورد. نمونه‌ها مشابه مرحله اولیه در آزمایشگاه آزمون می‌شوند تا مشخص شود آیا محصول همچنان مطابق استاندارد است یا خیر. گزارش این بازرسی‌ها و نتایج آزمون‌ها به سازمان ملی استاندارد (مرجع صدور گواهی) ارسال می‌گردد
. توجه شود که طبق استاندارد، بازرسی شخص ثالث می‌تواند شامل بازرسی فوق‌العاده نیز باشد، بدین معنا که در صورت بروز مشکلی خاص یا شک به عدم انطباق، سازمان استاندارد می‌تواند جدا از برنامه‌های از پیش تعیین‌شده، اقدام به بازرسی و نمونه‌برداری سرزده کند … این اقدامات مستمر و ادامه‌دار خواهد بود【32†L402-L410】. در واقع، سازمان استاندارد با این بازرسی‌های دوره‌ای اطمینان حاصل می‌کند که کیفیت سنگدانه‌ها به‌طور مداوم تحت کنترل است و چنانچه عدم انطباقی مشاهده شود، اقدام قانونی (تعلیق یا ابطال پروانه استاندارد) صورت می‌گیرد【20†L1224-L1230】. شایان ذکر است شرکت‌های بازرسی و گواهی‌کننده‌ای که در این فرآیند دخیل هستند، همگی باید توسط مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران (NACI) ارزیابی شده و تأیید صلاحیت شده باشند. این امر تضمین می‌کند که بازرسان شخص ثالث بی‌طرف بوده و آزمایشگاه‌های آزمون دارای اعتبار فنی هستند، به‌طوری که نتایج بازرسی و آزمون برای صدور یا تمدید گواهی قابل استناد باشد【20†L1227-L1230】.
مستندات، سوابق و نشانه‌گذاری محصول
یکی از جنبه‌های مهم ارزیابی انطباق، مستندسازی صحیح و نگهداری سوابق مرتبط با کیفیت محصول است. بر اساس الزامات استاندارد 302، تولیدکننده باید تمام اطلاعات و نتایج کنترل تولید را ثبت و بایگانی کند. نتایج آزمون‌های کنترل تولید (شامل جزئیات نمونه‌برداری مانند محل، تاریخ و زمان نمونه‌گیری و مشخصات محصول آزمون‌شده) و هرگونه اطلاعات مرتبط دیگر (مثلاً شرایط آب‌وهوایی هنگام برداشت نمونه) باید به شکل مستند نگهداری شود【36†L19-L27】. علاوه بر نتایج آزمون‌ها، سوابق دیگری نظیر گواهی آنالیز مواد اولیه خریداری‌شده، چک‌لیست‌های بازرسی تجهیزات، گزارش‌های کالیبراسیون وسایل سنجش، گزارش‌های آموزش کارکنان کیفیت و همچنین اقدامات اصلاحی انجام‌شده در موارد عدم انطباق همگی باید در پرونده‌های واحد موجود باشد【36†L23-L28】. استاندارد تصریح می‌کند که این مستندات حداقل باید پنج سال در بایگانی کارخانه نگهداری شوند【36†L23-L28】 تا در بازرسی‌های ادواری قابل مراجعه و بررسی باشند. هر واحد تولیدی همچنین باید فهرستی به‌روز از تمامی مستندات مرتبط با انطباق محصول خود داشته باشد تا امکان دسترسی سریع به آنها فراهم باشد【38†L1-L4】.
از دیگر الزامات مهم، نشانه‌گذاری و برگه تحویل هر محموله سنگدانه است. تولیدکننده موظف است هنگام فروش یا تحویل شن و ماسه بتن، یک برگه تحویل (یا صورت‌وضعیت بارنامه) به خریدار ارائه دهد که در آن اطلاعات کامل محصول درج شده باشد【21†L1266-L1274】. طبق استاندارد 302 حداقل موارد زیر باید در برگه تحویل ذکر گردد【21†L1266-L1274】【21†L1279-L1287】:
-
نام و نشانی واحد تولیدی و در صورت دارا بودن پروانه استاندارد، درج علامت استاندارد ایران و کد ده‌رقمی پروانه【21†L1266-L1274】؛
-
نام و نشانی خریدار و محل تحویل؛
-
تاریخ تحویل و شماره یا کد شناسه محموله؛
-
مشخصات فنی محصول مطابق آنچه در بخش اطلاعات فنی (بند 10 استاندارد) توسط تولیدکننده ارائه شده (مانند نوع سنگدانه ریز یا درشت، رده دانه‌بندی، مدول نرمی یا درصد فضای خالی ماسه، حداقل درصد شکستگی سنگدانه درشت، و … که می‌تواند به صورت کدگذاری شده نیز درج شود)【21†L1270-L1278】؛
-
مقدار تحویلی (بر حسب کیلوگرم یا تن)؛
-
حداکثر رطوبت سنگدانه ریز در زمان تحویل (در صورت مقتضی)؛
-
امضای نماینده تولیدکننده و تأیید نماینده خریدار بر صحت اطلاعات.
وجود این اطلاعات روی برگه تحویل، ضمن شفاف‌سازی مشخصات کیفی محموله برای خریدار، به عنوان یک سند قابل ردیابی نیز عمل می‌کند. خریدار می‌تواند از طریق کد استاندارد مندرج، اعتبار پروانه تولیدکننده را استعلام کند و در صورت مشاهده هرگونه مغایرت یا عدم انطباق در کیفیت محموله، موضوع را به اداره استاندارد اطلاع دهد. (سازمان استاندارد سامانه‌ای نظیر شماره تماس 1517 برای دریافت گزارش تخلفات در نظر گرفته است【32†L408-L411】.) بدین ترتیب، ردیابی محصول از کارخانه تا محل مصرف ممکن شده و در صورت بروز مشکلی در کیفیت، می‌توان اقدامات اصلاحی یا قانونی را سریعا انجام داد.
استانداردهای مکمل و مراجع مرتبط
فرآیند ارزیابی انطباق سنگدانه‌های بتن طبق استاندارد 302، به اجرای صحیح تعدادی از استانداردهای ملی مکمل وابسته است که جزو ضمایم الزامی این استاندارد یا مراجع الزامی آن به‌شمار می‌روند【16†L13-L21】. مهم‌ترین این استانداردها عبارت‌اند از:
-
استاندارد ملی 11267 (آیین‌کار نمونه‌برداری از سنگدانه‌ها) که روش صحیح نمونه‌برداری تصادفی و نمایا از شن و ماسه را تبیین می‌کند【16†L53-L60】. رعایت این آیین‌کار توسط تولیدکننده (در نمونه‌گیری‌های داخلی) و بازرس شخص ثالث برای تضمین نمایندگی نمونه‌ها الزامی است.
-
استانداردهای ملی آزمون خواص سنگدانه: شامل مجموعه‌ای از استانداردهای ملی ایران برای روش‌های آزمون ویژگی‌های مختلف سنگدانه که در متن استاندارد 302 به آنها ارجاع داده شده است【16†L19-L27】【16†L25-L33】. به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
استاندارد 446 (روش تعیین مواد ریزتر از الک 75 میکرون با شست‌وشو)【16†L19-L27】؛
-
استاندارد 4977 (روش آزمون دانه‌بندی سنگدانه‌های ریز و درشت)【16†L27-L33】؛
-
استاندارد 4978 (روش تعیین کلوخه‌های رسی و ذرات سست)【16†L29-L33】؛
-
استاندارد 4979 (روش تعیین ناخالصی‌های آلی در ماسه)【16†L31-L34】؛
-
استاندارد 11269 (روش آزمون دانه‌های پهن و دراز و هم‌پهن/هم‌دراز)【16†L55-L63】؛
-
استاندارد 11568 (روش تعیین درصد شکستگی ذرات درشت)【16†L61-L63】؛
-
استاندارد 448 و 8447 (آزمون‌های سایش لس‌آنجلس برای سنجش مقاومت سنگدانه درشت)【35†L1459-L1461】؛
-
استاندارد 449 (روش آزمون سلامت سنگدانه در برابر سولفات سدیم/منیزیم)【35†L1459-L1461】؛
-
استانداردهای 4980 و 4982 (روش‌های تعیین چگالی و جذب آب ماسه و شن)【35†L1459-L1463】؛
-
و چند استاندارد دیگر (مانند 7146 برای کاهش نمونه به اندازه آزمون، 9148 واژه‌نامه سنگدانه‌ها، 14874 بخش‌های مختلف برای مقاومت سنگدانه در برابر صیقلی شدن و خراش، 17013 برای یخ‌زدن و ذوب‌شدن و جمع‌شدگی خشک و …). رعایت این استانداردهای روش آزمون در انجام آزمایش‌های کنترل کیفیت و بازرسی ثالث ضروری است تا نتایج به‌دست‌آمده قابل قبول و قابل مقایسه با حدود مشخص‌شده در استاندارد 302 باشند【16†L13-L21】【16†L49-L57】.
-
-
استانداردهای مدیریتی کیفیت: هرچند ممکن است مستقیماً در متن استاندارد 302 ذکر نشده باشند، اما در فرآیند ارزیابی انطباق به‌کارگیری استانداردهای بین‌المللی مدیریتی نیز نقش پشتیبان دارد. به طور مثال، ISO/IEC 17025 استاندارد مرتبط با صلاحیت فنی آزمایشگاه‌های آزمون است که آزمایشگاه‌های همکار سازمان استاندارد بر آن اساس اعتباردهی می‌شوند【25†L1-L4】. همچنین ISO/IEC 17020 معیار تأیید صلاحیت شرکت‌های بازرسی است که در نقش بازرس شخص ثالث فعالیت می‌کنند. رعایت این استانداردهای بین‌المللی تضمین می‌کند که نتایج آزمون‌ها و بازرسی‌ها دارای اعتبار بوده و توسط مراجع رسمی پذیرفته می‌شوند.
در مجموع، ارزیابی انطباق سنگدانه‌های بتن طبق استاندارد 302 یک فرآیند چندمرحله‌ای و مستمر است که از کنترل کیفی درون‌کارخانه‌ای تا بازرسی و نظارت بیرونی را در بر می‌گیرد. تولیدکننده با اجرای نظام‌مند کنترل کیفیت و نگهداری سوابق، و همکاری با نهادهای بازرسی تأییدصلاحیت‌شده، انطباق محصول خود را اثبات کرده و با اخذ گواهی استاندارد، مجوز عرضه آن را در بازار به‌دست می‌آورد【17†L1190-L1197】【20†L1218-L1226】. سازمان ملی استاندارد ایران نیز از طریق مکانیزم صدور پروانه، بازرسی‌های دوره‌ای و اقدامات قانونی در قبال عدم انطباق، نقش خود را در اطمینان از کیفیت مصالح ساختمانی و حفظ ایمنی و دوام سازه‌ها ایفا می‌کند.
منابع و مراجع:
-
استاندارد ملی ایران 302 – سنگدانه‌های بتن – ویژگی‌ها (تجدیدنظر سوم 1394)【17†L1190-L1197】【20†L1218-L1226】【21†L1266-L1274】 و پیوست‌های مربوطه【35†L1441-L1448】【36†L19-L27】.
-
سازمان ملی استاندارد ایران – الزامات و فرآیندهای صدور پروانه کاربرد علامت استاندارد برای واحدهای تولیدی مصالح ساختمانی【8†L21-L28】【20†L1224-L1230】.
-
زیرپورتال استاندارد استان مرکزی – مقاله آموزشی “در مورد سنگدانه استاندارد بیشتر بدانیم”【8†L21-L28】 (تاریخ 1399/10/13).
-
اخبار اداره‌کل استاندارد استان سیستان و بلوچستان – بازدید و نمونه‌برداری از واحدهای تولیدی شن و ماسه (1403)【32†L402-L410】.