اثر (Impact): پرورش سخت‌پوستان در شرایط پراسترس می‌تواند به انتقال یا تقویت پاتوژن‌ها در آب‌های پذیرنده منجر شود. همچنین اتکای شدید به مواد درمانی/شیمیایی در تأسیسات آبزی‌پروری ممکن است آلودگی ایجاد کند و با ورود باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک به آب‌های پذیرنده، بر اکوسیستم محلی اثر منفی بگذارد.

معیار 5.1: پیشگیری از بیماری

شاخص — الزام

  • 5.1.1 تدوین و نگهداری یک طرح عملیاتی بهداشت که بپردازد به:

    1. پاتوژن‌هایی که می‌توانند از محیط پیرامون وارد مزرعه شوند (مثلاً کنترل شکارچی و ناقل‌ها)

    2. پاتوژن‌هایی که می‌توانند از مزرعه به محیط اطراف گسترش یابند (مثلاً فیلتراسیون/گندزدایی پساب و مدیریت تلفات مانند میگوهای مرده)

    3. گسترش پاتوژن‌ها در داخل مزرعه (جلوگیری از آلودگی متقاطع، رصد علائم بیرونی بیماری و تلفات در حال مرگ).
      ➜ اثبات کارکردی بودن طرح بهداشت الزامی است.

  • 5.1.2 فیلتراسیون آب ورودی برای کاهش ورود پاتوژن‌ها:
    وجود تور/گریل/توری/مانع با اندازه چشمه مناسب روی تمام ورودی‌های مزرعه یا حوضچه‌ها.

  • 5.1.3 میانگین سالانه نرخ بقا (SR) مزرعه از ذخیره‌سازی تا برداشت (بدون احتساب بقا در هچری):

    1. حوضچه‌های بی‌غذا و بدون هوادهی دائم: SR > 25%

    2. حوضچه‌های دارای تغذیه ولی بدون هوادهی دائم: SR > 45%

    3. حوضچه‌های دارای تغذیه و هوادهی دائم: SR > 65%
      (هوادهی دائم: نصب ظرفیت هوادهی در >۹۰٪ دوره پرورش برای پشتیبانی زیست‌توده بالاتر از ظرفیت طبیعی سیستم؛ هوادهی اضطراری، «دائم» محسوب نمی‌شود.)

  • 5.1.4 درصد پست‌لاروی (PL) ذخیره‌شده که فاقد پاتوژن‌های مشخص (SPF) یا مقاوم به پاتوژن مشخص (SPR) برای تمام پاتوژن‌های مهم هستند:
    ➜ ۱۰۰٪ در صورت «دردسترس بودن تجاری» در کشور (اگر حداقل ۲۰٪ PLهای یک گونه در کشور از SPF/SPR باشند، «دردسترس تجاری» تلقی می‌شود).
    اگر دردسترس نباشد: PLهای غربال‌شده برای همه پاتوژن‌های مهم می‌توانند استفاده شوند.
    پاتوژن‌های مهم: بیماری‌هایی که گونه پرورشی به آن‌ها حساس است طبق فهرست OIE یا مرجع صلاحیت‌دار ملی.

استدلال: پیشگیری اولویت مطلق است: کنترل ورودی‌ها (آب، خوراک، PL)، کنترل ناقل‌ها (پرندگان/خرچنگ‌ها)، و کاهش استرس (شرایط مناسب حوضچه/خوراک کافی). طرح بهداشت باید ریسک‌ها را شناسایی کند، غربالگری/پیشگیری مناسب داشته باشد، اقدامات تطبیقی مؤثر و مسیر بهبود مستمر ارائه دهد. استاندارد ASC به فیلتراسیون مکانیکی آب برای حذف ناقل‌ها/رقبا تأکید دارد. نرخ بقاشاخص عملکردی پیشگیری موفق است و تفاوت‌های سیستم‌های پرورشی (تغذیه/هوادهی) در الزامات SR لحاظ شده‌اند. استفاده از PLهای SPF/SPR یک اقدام کلیدی زیست‌امنیتی است؛ در نبود آن‌ها، غربالگری کامل جایگزین می‌شود.

راهنمای اجرا:

  • 5.1.1: ممیز باید منطق اجزای طرح بهداشت و ریسک‌های عملیات را درک کند و ببیند مزرعه از آلودگی محیط جلوگیری کرده و گسترش بین حوضچه‌ها را مهار می‌کند. در مناطق با دسترسی محدود به تشخیص آزمایشگاهی، علائم آشکار می‌تواند مبنای تشخیص‌های اولیه باشد.

  • 5.1.2: اندازه توری باید بر اساس ریسک‌های محلی توجیه شود.

  • 5.1.3: روش محاسبه SR از ذخیره تا برداشت در پیوست VI آمده است.

معیار 5.2: کنترل شکارچی

شاخص — الزام

  • 5.2.1 عدم اجازه برای کنترل کشنده عمدی علیه هر گونه حفاظت‌شده/در معرض تهدید/در خطر طبق فهرست سرخ IUCN، فهرست‌های ملی/ایالتی یا دیگر فهرست‌های رسمی. ➜ هیچ

  • 5.2.2 عدم اجازه استفاده از ساچمه سربی و برخی مواد شیمیایی انتخابی برای کنترل شکارچی. ➜ هیچ

  • 5.2.3 اگر کنترل کشنده به‌کار رفت، وجود برنامه پایش پایه برای ثبت بسامد حضور، تنوع گونه‌ها و تعداد حیوانات در تعامل با مزرعه. ➜ بله

استدلال/راهنما: شکارچیان (ماهی/پرنده/دوزیست/خزنده/سخت‌پوست) می‌توانند خسارت اقتصادی و ریسک بیماری ایجاد کنند، اما کشتن شکارچیان بر تنوع زیستی اثر منفی دارد. کشتار گونه‌های حفاظت‌شده/تهدیدشده/درخطر مطلقاً ممنوع است و ساچمه سربیبه‌دلیل اثرات محیطی ممنوع. مزرعه باید تمام گزینه‌های غیرکشنده (حصار/توری/دفع غیرفیزیکی و …) را مصرف کرده باشد و شرایط استثنایی را مستندسازی کند.

  • 5.2.1: منظور از «کنترل کشنده عمدی» تلاش فعال برای کشتن حیوان است؛ حصارهای دفع شکارچی و ابزارهای غیرفعال تشویق می‌شود.

  • 5.2.2: فقط مواد ثبت‌شده ملی مجازند و باید با 5.3.5 سازگار باشند.

  • 5.2.3: پایش باید نشان دهد گونه حفاظت‌نشده به آفت تبدیل شده یا به گونه‌های شکننده صدمه می‌زند؛ نتایج باید توسط نهاد دولتیتأیید شود.

معیار 5.3: مدیریت و درمان بیماری

شاخص — الزام

  • 5.3.1 عدم اجازه برای استفاده از آنتی‌بیوتیک/خوراک دارویی روی محصولات برچسب‌خورده ASC (مزرعه می‌تواند گواهی شود، اما محصول آن حوضچه با خوراک دارویی نمی‌تواند برچسب ASC داشته باشد). ➜ هیچ

  • 5.3.2 عدم اجازه مطلق استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های «به‌شدت حیاتی» طبق WHO 2019، حتی اگر مرجع ملی مجاز بداند. ➜ هیچ

  • 5.3.3 اطلاعات انبارش/مصرف مواد شیمیایی: ثبت موجودی و مصرف برای همه محصولات در دسترس باشد.

  • 5.3.4 استفاده صحیح از مواد شیمیایی توسط کارگران: شواهد آموزش/آگاهی کارگر و دستورالعمل‌های در دسترس.

  • 5.3.5 عدم اجازه برای تیمار آب با آفت‌کش‌های ممنوع/محدود طبق کنوانسیون روتردام (PIC)، کنوانسیون استکهلم (POPs) یا طبقات Ia/Ib (بسیار/شدیداً خطرناک) WHO. ➜ هیچ

  • 5.3.6 عدم اجازه تخلیه مواد شیمیایی خطرناک بدون خنثی‌سازی قبلی. ➜ هیچ

  • 5.3.7 استفاده از پروبیوتیک‌ها: فقط سویه‌های باکتریایی تأییدشده توسط مرجع صلاحیت‌دار؛ استفاده از محصولات تخمیریِ مزرعه برای تلقیح بچ بعدی ممنوع (هر بچ باید با محصول تجاری تلقیح شود).

استدلال: مسئولیت مزرعه است که خطر گسترش پاتوژن‌ها را با مهار تلفات/دفع بهداشتی میگوهای مرده کاهش دهد و عوارض زیست‌محیطی اقدامات درمانی را اجتناب کند (تنظیم خوراک در رخداد تلفات، دفع صحیح تلفات و …).
آنتی‌بیوتیک‌ها: با وجود پیشرفت در پیشگیری (مثلاً SPF)، داروها—به‌ویژه برای بیماری‌های ویروسی—عموماً اثربخشی محدودیدارند و در صورت زیست‌امنیتی کارا توجیه ندارند. محصولاتی که دارو دریافت کرده‌اند قابل برچسب ASC نیستند؛ استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های «به‌شدت حیاتی» WHO در هر حال ناهم‌ساز با گواهی است. اگر دارو/مواد شیمیایی استفاده شدند، باید:

  • توسط مراجع ملی/ FDA / مقررات اتحادیه اروپا (EEC 2377/90 Annex 1) مجاز باشند،

  • مبتنی بر تشخیص باشند (نه رشددهنده/پروفیلاکسی)،

  • همه دستورالعمل‌های برچسب (زمان منع مصرف، نگهداری، کاربری) رعایت شود.

آفت‌کش‌ها: برخی مزارع برای حذف ناقل‌ها/رقبا در آب پرکنِ حوضچه قبل از ذخیره PL استفاده می‌کنند. آفت‌کش‌های ممنوع/محدود بین‌المللی مجاز نیستند. در نبود سخت‌پوستان در آب، چای‌تخم‌کیک، روتنون و کلر به‌صورت مشروط مجازند؛ آب تیمارشده باید به‌مدت کافی نگه‌داری شود تا پیش از رهاسازی، به موجودات آب پذیرنده آسیب نزند.

پروبیوتیک‌ها: فقط میکروارگانیسم‌های تجاریِ مورد تأیید؛ خطر گونه/سویه‌های نامناسب یا تخمیر کنترل‌نشده وجود دارد. تخمیر در محل باید طبق پروتکل تأمین‌کننده و با پرهیز از آلودگی انجام شود؛ بچ تخمیری نباید منبع تلقیح بچ بعدی باشد.

راهنمای اجرا:

  • 5.3.1: شامل همه آنتی‌بیوتیک‌ها، همه روش‌های کاربرد و استفاده مستقیم/خوراک دارویی است.

  • 5.3.2: نسخه مقررات ملی باید برای ممیز قابل ارائه باشد؛ آگاهی مزرعه از فهرست WHO باید نشان داده شود.

  • 5.3.5: برای فهرست آفت‌کش‌های ممنوع/محدود به ضمیمه III روتردام، ضمائم A/B/C استکهلم و طبقه‌بندی خطر WHO رجوع شود.

  • 5.3.6: همه مواد پیش از تخلیه باید خنثی شوند و هیچ نشانه اثر در اکوسیستم‌های مجاور نباشد.

  • 5.3.7: فقط محصولات دارای افشای نام میکروارگانیسم‌ها و تأیید مرجع؛ مزرعه مسئول است اطمینان یابد گونه‌های پاتوژن(برای سخت‌پوست یا انسان) در محصول وجود ندارد.