روش اجرایی گواهی محصول – پرورش گوسفند (PSA–SHEEP–SOP–001)

نسخه: 1.0 | دامنه: همه واحدهای پرورش گوسفند متقاضی گواهی PSA | مرجع: دپارتمان گواهی PSA
مالک فرآیند: مدیر تضمین انطباق واحد | واحدهای درگیر: تولید/دامپزشکی/مرتعداری/حمل‌ونقل/فروش

1) کلیات

1.1 الزام‌آور بودن

  • استانداردهای این سند الزام‌آور هستند. عدم رعایت هر بند، عدم انطباق محسوب می‌شود و می‌تواند مانع صدور/تمدید گواهی گردد.

1.2 الزام به آمادگی ممیزی

  • واحد موظف است استانداردها را مطالعه و برای ممیزی آماده شود؛ در غیر این صورت گواهی صادر نخواهد شد.

1.3 برنامه‌ریزی ممیزی بر مبنای «تقویم چوپان»

  • چرخه ممیزی به‌گونه‌ای زمان‌بندی می‌شود که سه نقطه کلیدی مدیریت در ممیزی‌های متوالی پوشش داده شوند:
    i) بره‌های جوان همراه میش‌ها (تا حداکثر ۳ ماهگی)،
    ii) بره‌های بزرگ‌تر (احتمالاً از شیر گرفته‌شده) یا زمان جمع‌آوری/آماده‌سازی برای جفت‌گیری،
    iii) مدیریت زمستانی (در جایگاه یا چراگاه) با تمرکز بر گله مولد (ممکن است بره‌های بزرگ‌تر نیز حضور داشته باشند).

  • نخستین ممیزی می‌تواند در هر یک از این مراحل انجام شود و ممیزی‌های بعدی در ادامه همان توالی خواهد بود.

1.4 طول چرخه گواهی

  • زمان صدور/تمدید در این توالی ثابت نیست و می‌تواند بین ۱۴ تا ۱۸ ماه متغیر باشد. حداکثر طول چرخه گواهی ۱۸ ماهاست.

1.5 برنامه زنجیره تأمین (Chain of Custody)

  • هر واحد باید برنامهٔ زنجیره تأمین مدون داشته باشد که در واحد فرآوری و دیگر فرآوری‌کنندگان نیز حفظ و اجرا شود، اگر از برچسب سطحی (Step-level) استفاده می‌کنند.

  • این برنامه می‌تواند توسط گروه‌های وابسته (تعاونی/گروه بازاریابی) تدوین و اجرا گردد یا با مشاوره بیرونی تهیه شود. (ارجاع به راهنمای سیاست‌های G.A.P. و بند 7.6)

1.6 هم‌خوانی با قوانین

  • هیچ بخشی از این سند جایگزین قوانین دولتی (محلی/منطقه‌ای/ملی/فراملی) نیست. رعایت قوانین بالادستی مقدم است.

1.7 واژه‌نامه

  • واژه‌نامه تخصصی در انتهای سند برای اصطلاحات خاص درج شده است.

شواهد مورد انتظار ممیز: نسخه جاری SOP/برنامه زنجیره تأمین، تقویم ممیزی داخلی، صورتجلسات توجیه کارکنان.
فرم‌های پیشنهادی: FR-SH-000 «چک‌لیست آمادگی ممیزی»، FR-SH-COC-001 «طرح زنجیره تأمین».

2) درخواست‌ها

  • هر چرخه گواهی: تکمیل فرم درخواست G.A.P. 5-Step® Animal Welfare – Meat Sheep.

  • معرفی تمامی محل‌ها (ملکی/اجاره‌ای/مشترک) و همه دام‌های موجود (حتی دام‌های غیرمشمول).

  • دریافت فرم‌ها/اسناد از وب‌سایت مرجع یا گواهی‌دهندهٔ مورد تأیید.

شواهد ممیزی: فرم درخواست تکمیل‌شده، نقشه محل‌ها، فهرست دام به تفکیک گروه.
فرم‌ها: FR-SH-APP-002 «درخواست گواهی»، FR-SH-SITES-003 «فهرست محل‌ها».

3) ممیزی و صدور گواهی

3.1 دفعات ممیزی

  • حداقل یک ممیزی در هر چرخه گواهی برای هر واحد.

3.2 تعریف «Operation / واحد»

  • یک مزرعه/دامداری (تک‌مرحله‌ای: میش–بره یا چندمرحله‌ای: میش–بره–پرواربندی) یا واحد پرواربندی/تکمیل یا ترکیبی از این‌ها در چند محل به‌شرط:
    i) نظارت مستقیم بر کارکنان و دام‌ها،
    ii) مالکیت دام‌ها در اختیار واحد اصلی،
    iii) مالکیت/اجاره زمین و ساختمان‌ها توسط واحد اصلی.

  • مدیریت قراردادی (غیرکارمند) ⇒ آن محل واحد جداگانه تلقی می‌شود.

3.3 الزامات حضور و دامنه

  • حضور گوسفند در محل هنگام ممیزی الزامی است.

  • اگر واحد چندمحلی با مراحل تولید متفاوت دارد ⇒ همه مراحل ممیزی شوند.

  • اگر واحد چندمحلی با مرحله مشابه دارد ⇒ حداقل ۵۰٪ محل‌ها ممیزی شوند.

  • اگر مراحل مختلف زندگی گوسفند در واحدهای مختلف سپری می‌شود ⇒ هر واحد جداگانه درخواست/ممیزی/گواهی می‌گیرد.

  • حضور مسئول مدیریت یا مراقب دام در ممیزی الزامی است.

  • همه اسناد لازم باید هنگام ممیزی آماده باشد.

  • الزامات طرف‌های ثالث (حمل‌ونقل/کنترل جوندگان/شکارچیان) نیز توسط گواهی‌دهنده راستی‌آزمایی می‌شود.

  • استفاده از دوربین/نظارت الکترونیک مجاز ولی غیراجباری است.

  • تعیین Step توسط گواهی‌دهنده انجام می‌شود، نه ممیز.

  • تفاوت Step بر اساس جنسیت دام مجاز نیست.

  • در صورت عدم رعایت استاندارد، Step تا زمان ارائه مدارک رفع مشکل اعطا نمی‌شود.

  • اگر رعایت استانداردی به رفاه آسیب بزند، تولیدکننده می‌تواند درخواست انحراف (Deviation) ثبت کند.

شواهد ممیزی: حضور دام، حضور مسئول، اسناد طرف‌های ثالث، درخواست/سوابق انحراف (در صورت وجود).
فرم‌ها: FR-SH-AUDPREP-004 «چک‌لیست پیش‌ممیزی»، FR-SH-DEV-005 «فرم درخواست انحراف».

4) عدم انطباق‌ها

  • سطوح: جزئی / عمده / بحرانی.

  • تداوم تکرار در ممیزی بعدی ⇒ تشدید سطح (جزئی→عمده→بحرانی).

  • اگر واحد ظرف ۳ هفته به عدم انطباق پاسخ ندهد ⇒ گواهی کوتاه‌مدت صادر می‌شود.

  • عدم انطباق در گله‌های مولد می‌تواند Step نهایی بره‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

فرم‌ها: FR-SH-NC-006 «ثبت عدم انطباق»، FR-SH-CAPA-007 «اقدام اصلاحی/پیشگیرانه»، FR-SH-SHORT-008 «گواهی کوتاه‌مدت».

5) تفکیک سطوح Step

  • برای Step 1، Step 4، Step 5، Step 5+ الزامات جداگانه وجود دارد (Step 2/3 برای گوسفند تعریف نشده).

  • استانداردهای افتراقی مشخص می‌کند کدام بند به کدام Step مربوط است (مثلاً اخته‌سازی/قطع دم).

  • در تمدید، عدم رعایت الزامات Step ⇒ سقوط به Step پایین‌تر.

شواهد ممیزی: ماتریس انطباق Step، برچسب‌گذاری داخلی گروه‌ها.
فرم‌ها: MTX-SH-STEP-009 «ماتریس الزامات Step».

6) سطوح Step در زنجیره

  • اطلاعات Step باید در تمام جابجایی‌ها همراه دام ثبت و منتقل شود.

  • همه مراحل از پرورش تا کشتار باید ممیزی شوند.

  • ادغام دام از Step متفاوت ⇒ پایین‌ترین Step ملاک است.

  • کشتارگاه باید ارزیابی رفاه شخص ثالث معتبر داشته باشد (نگاه کنید به بخش 8).

  • عملیات مختلط (Split Operations) ⇒ پروتکل جداسازی دقیق الزامی است.

  • Fall-out ها باید جدا و برچسب‌دار شوند.

  • Cull‌های مولد، در صورت رعایت الزامات، می‌توانند به‌عنوان دارای گواهی عرضه شوند.

فرم‌ها: FR-SH-TRACE-010 «ردیابی Step در جابجایی»، SOP-SH-SPLIT-011 «جداسازی عملیات مختلط».

7) اسناد تکمیلی (حداقل)

  • فرم درخواست، راهنمای سیاست‌ها، الزامات مراکز جمع‌آوری/حمل‌ونقل، پروتکل‌های بهداشتی و ردیابی، راهنمای برچسب‌گذاری و مجوز محصول.
    شواهد ممیزی: در دسترس بودن آخرین نسخه‌ها برای بازبینی.

8) سن از شیرگیری (Weaning Age)

8.1 اصول

  • میانگین سن از شیرگیری گله بر پایه گسترهٔ تاریخ‌های زایش هر دسته و تاریخ از شیرگیری محاسبه می‌شود.

  • اگر اجرای استانداردها به رفاه میش/بره آسیب بزند، از شیرگیری زودتر مجاز است؛ علت و مستندات باید ثبت شود.

    • مثال‌ها: میش بیمار/آسیب‌دیده و ناتوان در شیردهی؛ بره آسیب‌دیده یا ناتوان در رقابت.

  • اگر شرایط خشکسالی/بیماری گله رفاه کل گله را متاثر کند ⇒ هماهنگی فوری با مرجع گواهی.

  • بره‌های پرورش‌یافتهٔ مصنوعی الزامات متفاوت دارند.

  • ثبت سوابق برای بازبینی الزامی است.

8.2 الزامات

  • میانگین سن از شیرگیری گروه‌های بره: زودتر از ۱۲ هفته نباشد.

    • [2.13.1] بره‌های پرورش مصنوعی مستثنا.

    • [2.13.2] میانگین می‌تواند بالای ۱۲ هفته باشد حتی اگر تعدادی کمی کمتر باشند.

  • در مراحل بالاتر: میانگین از شیرگیری زودتر از ۱۶ هفته نباشد.

  • حداقل سن هر بره منفرد: ۸ هفته.

  • حداقل سن بره‌های پرورش مصنوعی: ۴ هفته.

  • روش‌های کم‌استرس (جداسازی تدریجی/ویانینگ با خط حصار) الزامی است.

شواهد ممیزی: تقویم زایش/از شیرگیری، لیست گروه‌ها، روش ویانینگ، مستندات استثنائات رفاهی.
فرم‌ها: FR-SH-WEAN-012 «ثبت از شیرگیری».

9) لنگش (Lameness)

  • تعریف: ناتوانی در استفاده طبیعی از یک/چند اندام؛ علل: پوسیدگی سم، رشد بیش‌ازحد، کمبود تغذیه‌ای، تروما/بیماری.

  • جزئیات امتیازدهی و روش ارزیابی در ضمیمه I.

الزامات

  • پایش و کوتاه/درمان سم به‌طور منظم.

  • لنگش ≤ ۵٪ گله (برای گله‌های کوچک حداکثر ۵ رأس).

  • اگر >۵٪ ⇒ برنامه مکتوب کاهش لنگش با علت‌یابی و اقدامات اصلاحی، اجرا و پایش مؤثر.

شواهد ممیزی: ثبت لنگش (تاریخ/گروه/درمان)، برنامه حمام سم/اصلاح زیرساخت، نتایج پایش.
فرم‌ها: FR-SH-LAME-013 «ثبت لنگش»، CAPA لنگش.

10) تلفات (Mortality)

  • دامنه: مرگ/کشتار اضطراری در مزرعه و حیوانات مفقود (در سیستم‌های وسیع نیز باید ثبت شوند).

  • تلفات ناشی از شکارچی ثبت می‌شود اما در اهداف درصدی لحاظ نمی‌شود.

الزامات

  • سوابق تلفات به تفکیک دسته و علت احتمالی.

  • حداکثرهای سالانه:

    • پیش از شیرگیری: ≤ ۱۵٪ (به‌جز مرده‌زایی و شکار)،

    • گله مولد: ≤ ۷٪،

    • پرواری: ≤ ۵٪ (یا ۵ رأس برای گله‌های کوچک).

  • عبور از آستانه ⇒ برنامه کاهش تلفات مکتوب و اجرا.

شواهد ممیزی: FR-SH-MORT-014، تحلیل علل، طرح مداخله، اقدامات پیشگیرانه (بهداشت بره‌زایی/پناه/تغذیه).

11) مدیریت خطرات

  • تجهیزات، حصارها، بازشوها و بیرون‌زدگی‌ها نباید سبب آسیب شوند.

  • تماس با مواد سمی (مواد نگهداری/ضدعفونی/آفت‌کش) ممنوع است.

شواهد: چک‌لیست ایمنی جایگاه/مرتع، برچسب‌گذاری مواد، قفل کودک/انبار ایمن.
فرم: CL-SH-HSE-015.

12) سایر حیوانات تجاری

  • گونه‌های پرورشی دارای استاندارد رفاه باید حداقل الزامات Step 1 خودشان را رعایت کنند.

13) حیوانات اهلی در مزرعه

  • شامل سگ/گربه/اسب/بز/مرغ…

  • سوءرفتار/بی‌توجهی ممنوع؛ خوراک/آب/محیط امن/فضای کافی/بستر مناسب/مراقبت دامپزشکی الزامی.

14) خوراک و آب

  • دسترسی دائمی به آب آشامیدنی تمیز (آبخوری/جویبار/برکه…).

  • آب حداکثر تا لحظه بارگیری فراهم باشد (برای عملیات خاص مانند پشم‌چینی، قطع بیش از ۲ ساعت قبل از عملیات مجاز نیست).

  • آبخوری‌ها تمیز نگه‌داری شوند.

  • دسترسی روزانه به خوراک برای همه گوسفندان.

  • جیره متناسب با نیاز تغذیه‌ای سن/مرحله؛ تغییر جیره تدریجی.

  • خوراک فاقد کپک/آلودگی.

  • فرآورده‌های پستانداران/پرندگان/ماهی در خوراک ممنوع.

  • لیست ترکیبات جیره ثبت و به بازرس ارائه شود.

شواهد: نتایج کنترل کیفی خوراک، لیست جیره‌ها، برنامه آب‌رسانی.
فرم‌ها: FR-SH-FEED-016، FR-SH-WATER-017.

15) محیط زیست زندگی/جایگاه و مرتع

  • دسترسی آزاد به مرتع در بیشتر اوقات الزامی است؛ خروج از مرتع فقط در بدی آب‌وهوا/بهداشتی و محدود.

  • مرتع با مدیریت صحیح برای حفظ پوشش گیاهی (≥۷۵٪).

  • بره‌های پرواری می‌توانند تا ۷۰ روز در جایگاه باشند.

  • سایه/پناه/بادشکن فراهم شود.

  • اگر در جایگاه نگهداری می‌شوند ⇒ دسترسی روزانه به فضای باز.

  • بره‌ها و میش‌های تازه‌زا می‌توانند حداکثر ۷ روز در آغل باشند.

  • آخور/بستر تمیز و خشک.

  • بره‌های خارج از مرتع ⇒ سکوی بازی به‌عنوان غنی‌سازی محیط.

  • فضای موردنیاز (ft²/m²) برای میش/قوچ/بره‌ها طبق راهنمای استاندارد داخلی واحد مشخص و رعایت شود.

  • کف‌های مشبک: حداکثر ۲۵٪ کل سطح (در مراحل بالاتر ممنوع).

  • کیفیت هوا روزانه بررسی و در صورت آمونیاک/گردوغبار بالا، اقدام اصلاحی فوری.

شواهد: نقشه مرتع/نسبت دام به سطح، ثبت کیفیت هوا (امتیاز 0–5)، برنامه تمیزکاری، رصد پوشش مرتع.
فرم‌ها: FR-SH-HOUS-018، FR-SH-AIRQ-019، FR-SH-GRAZ-020.

16) کنترل جوندگان و شکارچیان

  • بهداشت و پاکیزگی: اولین اقدام.

  • اگر کافی نبود ⇒ برنامه جامع کنترل با روش‌های هدفمند (تله اختصاصی، ارزیابی روش‌های کشنده، طعمه‌کش مجاز فقط وقتی تله بی‌اثر است).

  • کنترل شکارچیان: با روش‌های غیرکشنده آغاز شود؛ اگر ناکارآمد و دام در معرض خطر ⇒ شلیک توسط فرد ماهر مجاز.

  • ممنوع: سموم (برای شکارچیان)، تله‌های غرق‌کننده، تله‌های کمندی/لگ‌هولد، تخته چسبان برای جوندگان، مگر موارد پایش تعریف‌شده.

  • تله زنده: حداقل روزانه بازبینی؛ اقدام ≤ 24 ساعت.

  • حیوانات نگهبان (سگ/الاغ/لاما) باید آموزش‌دیده و مناسب شرایط باشند.

شواهد: نقشه ایستگاه‌های تله/طعمه، سوابق بازدید، گزارش رخداد شکارچی.
فرم‌ها: FR-SH-ROD-021، FR-SH-PRED-022.

17) حمل‌ونقل

  • شامل جابجایی >۲ ساعت یا انتقال به کشتارگاه.

  • آب تا لحظه بارگیری فراهم باشد.

  • خوراک بیش از ۸ ساعت قبل از بارگیری قطع نشود.

  • حمل گوسفندان بیمار/لاغر/لنگ ممنوع.

  • میش‌های آبستن سه‌ماهه آخر: حمل ممنوع.

  • بارگیری/تخلیه آرام و بدون خشونت؛ شوک الکتریکی ممنوع.

  • تراکم مجاز در کامیون بر اساس وزن و شاخ‌دار بودن تعیین و ثبت شود.

  • حداکثر مدت حمل‌ونقل: ۱۸ ساعت.

  • فروش از طریق حراجی‌ها ممنوع؛ تحویل مستقیم به کشتارگاه.

شواهد: چک‌لیست تناسب برای حمل پیش از بارگیری، ثبت تراکم، زمان‌های حرکت/رسیدن، رخدادها.
فرم‌ها: FR-SH-FTT-023 «تناسب برای حمل»، FR-SH-TRANS-024 «ثبت سفر».

18) برنامه‌ها، پروتکل‌ها، آموزش و ردیابی

  • برنامه مکتوب مزرعه/سلامت: خوراک/آب، واکسیناسیون، مدیریت بیماری، مدیریت مرتع، کنترل شکارچی/جوندگان، شرایط اضطراری.

  • برنامه مکتوب بیوسکیوریتی: ورود دام/بازدیدکننده/وسیله، قرنطینه، ضدعفونی.

  • سیستم‌های وابسته به برق ⇒ منبع جایگزین (ژنراتور/طرح تداوم).

  • آموزش مکتوب/عملی: رفاه، رفتار طبیعی، وظایف، اضطرار.

  • سوابق منظم و قابلیت ردیابی/زنجیره مالکیت (تعداد، تاریخ، سطح استاندارد/Step، شماره گواهی).

شواهد: SOPها، آموزش‌ها، ردیابی تا کشتارگاه، تست ژنراتور.
فرم‌ها: SOP-SH-BIO-025، TRN-SH-026، TRC-SH-027.

19) کشتار

  • فقط دام‌هایی که در کشتارگاه با ممیزی رفاهی شخص ثالث (اعتبار معتبر) کشتار می‌شوند، می‌توانند به‌عنوان دارای گواهی رفاه فروخته شوند.

  • بیهوشی قبل از کشتار و غیرحساس‌سازی مؤثر الزامی است.

  • کشتارگاه باید امتیاز رفاهی مطلوب (مثلاً ≥۹۰٪) و موفقیت بیهوشی در اولین تلاش ≥۹۵٪ را نشان دهد.

  • تفکیک و ردیابی دام‌های دارای گواهی در کشتارگاه الزامی است.

شواهد: گزارش ممیزی کشتارگاه، SOP بیهوشی/تفکیک، رسید تحویل/تحویل‌گیری با وضعیت Step.
فرم‌ها: FR-SH-SLAU-028، COC-SH-029.

پیوست‌ها (خلاصه اجرایی)

پیوست I — امتیازدهی لنگش (Lameness Score)

  • ارزیابی حین راه‌رفتن. مقیاس 1 تا 3: 1=طبیعی، 2=لنگش متوسط، 3=شدید.

  • نمونه‌گیری دوره‌ای بر اساس اندازه گله؛ عبور از آستانه‌ها ⇒ اقدام اصلاحی.

پیوست II — محاسبه تلفات

  • پیش از شیرگیری، مولد، پرواری طبق بند 10؛ شکارچی ثبت می‌شود ولی در هدف درصدی محاسبه نمی‌شود.

  • فرمول و فرم ثبت در FR-SH-MORT-014.

پیوست III — کیفیت هوا (حسّی 0–5)

  • 0=عادی … 5=غیرقابل‌تحمل؛ امتیاز 2–5 ⇒ اقدام اصلاحی همان روز.

پیوست IV — غنی‌سازی محیط

  • بره‌های خارج از مرتع: سکوی بازی/ابزار غنی‌سازی الزامی.

  • نمونه‌ها: سکو، توپ آویز، موانع دیدی ایمن.

پیوست V — تناسب برای حمل (Checklist)

  • نامناسب برای حمل: لنگش شدید، زخم باز/عفونت شدید، ناتوان/غیرقابل حرکت، میش نزدیک زایش.

  • فرم FR-SH-FTT-023 باید قبل از بارگیری تکمیل شود.

برنامه ممیزی داخلی و KPI رفاهی (برای آمادگی)

  • KPI‌های حداقلی: لنگش ≤5%؛ تلفات پیش از شیرگیری ≤15%؛ مولد ≤7%؛ پرواری ≤5%؛ پوشش مرتع ≥75%؛ دسترسی دائمی به آب؛ ثبت کامل ردیابی Step در جابجایی‌ها.

  • تناوب خودبازبینی: فصلی + پس از رخدادهای عمده (بیماری، موج گرما/سرما، شکارچی).

  • ابزار: CL-SH-INTA-030 «چک‌لیست ممیزی داخلی»، CAPA فرم FR-SH-CAPA-007.

مسوولیت‌ها (RACI خلاصه)

  • مدیر واحد: اجراء استانداردها، منابع، امضا اسناد، پاسخ به عدم‌انطباق.

  • دامپزشک: برنامه سلامت/واکسیناسیون، ارزیابی تناسب برای حمل، نظارت بر کشتارگاه طرف قرارداد.

  • مسئول مرتع/جایگاه: پوشش مرتع، آب/سایه/پناه، کیفیت هوا/بستر.

  • مسئول آموزش: برنامه آموزشی و ارزیابی مهارت‌ها.

  • مسئول ردیابی/COC: جداسازی Step، برچسب‌گذاری، سوابق جابجایی.

  • راننده/حمل: اجرای چک‌لیست تناسب، تراکم مجاز، ثبت سفر.

کنترل مستندات

  • این SOP با کد PSA–SHEEP–SOP–001 کنترل می‌شود. هر بازنگری با فرم DCN ثبت و پس از تصویب کمیته گواهی PSA ابلاغ می‌گردد. نسخه جاری در تابلو اعلانات/سرور مشترک در دسترس است.