روش اجرایی پایش سلامت و گواهی محصول گاو شیری (PSA Certified Dairy)

کد سند: PSA–PRD–HMP–001 | ویرایش: 1.0 | تاریخ اجرا: …/…/۱۴۰…

مالک فرآیند: مدیریت گواهی محصول PSA | مرجع تصویب: کمیته تصمیم‌گیری گواهی (CDM)

0) واژگان و تعاریف پایه

  • گوسالهٔ شیرخوار: دریافت‌کنندهٔ شیر/شیرخشک.
  • گوسالهٔ از شیرگرفته: دیگر شیر دریافت نمی‌کند.
  • تلیسه: ماده‌ای که زایش نکرده یا اولین زایش را پشت سر گذاشته.
  • گاو خشک: گاو ماده در فاصلهٔ بین دوره‌های شیردهی (معمولاً 40–65 روز).
  • گلهٔ شیری/در حال دوشش: همهٔ دام‌های در حال شیردهی.
  • Operation (واحد/بهره‌بردار): یک شخصیت حقوقی واحد که کارکنان/دام‌ها زیر نظارت مستقیم آن هستند و مالکیت دام‌ها را دارد. اگر یک بهره‌بردار چند سایت با فاصلهٔ بیش از یک ساعت دارد، هر سایت مشمول ممیزی جداگانه است.

1) کلیات برنامه

  1. مفاد این سند الزامی است و هیچ بندی قوانین ملی/محلی را نقض یا نسخ نمی‌کند.
  2. واحد موظف است استاندارد را مطالعه و برای ممیزی آماده شود.
  3. تمام حلقه‌های زنجیرهٔ مرتبط با محصول نهایی (جز موارد مستثنا) باید PSA Certified باشند تا استفاده از برچسب/نشان PSAمجاز گردد.
  4. چرخهٔ گواهی ۱۵ ماهه است و در هر چرخه، یک ممیزی شخص ثالث انجام می‌شود.
  5. تعریف «Operation» طبق بند 0 و 1.c ملاک عمل است؛ سایت‌های متعدد با فاصلهٔ زمانی>۱ ساعت ⇒ ممیزی جداگانه.

2) درخواست‌ها (Applications)

  • در هر مرحله فرم درخواست کامل شود و همهٔ سایت‌ها معرفی گردند.
  • اسناد راهنما، چک‌لیست‌های پیش‌ممیزی و فرم‌ها در وب‌سایت PSA در دسترس است.

3) ممیزی و صدور گواهی

  1. ارسال پروندهٔ کامل درخواست؛ حضور دام‌ها در سایت هنگام ممیزی؛ حضور مدیر/مسئول هر گروه دام.
  2. ارسال پیش‌اسناد طبق فهرست پیش‌ممیزی برای ممیز شخص ثالث پیش از بازدید حضوری تا تمرکز بازدید روی دام و محیط باشد.
  3. حکم جَدّ مادری: در ممیزی اولیه، دام‌های موجود با شرط «پذیرش» وارد دامنهٔ گواهی می‌شوند تا اختلال عملیاتی رخ ندهد؛ از ورود دام جدید باید الزامات این سند تبعیت شود.

4) عدم‌انطباق‌ها (NC)

  • سطوح عدم‌انطباق: جزئی (Minor)، اصلی (Major)، بحرانی (Critical).
  • بحرانی ⇒ رد گواهی. تداوم عدم‌انطباق در چرخه‌های بعدی ⇒ ارتقای سطح تا رد گواهی.
  • برای Major/Minor: ظرف ۲۱ روز اقدام اصلاحی پذیرفته‌شده ارائه شود؛ عدم ارائه ⇒ کوتاه‌شدن گواهی یا ممیزی مجدد.

5) استفاده از نام/نشان PSA

  • استفاده از نام و علائم PSA فقط با تأیید کتبی و مطابق الزامات کشور مجاز است.

6) تولیدمثل، اصلاح‌نژاد و تأمین دام جایگزین

  1. سن/وزن جفت‌گیری تلیسه: تا رسیدن به ≥55٪ وزن میانگین بالغ مورد انتظار جفت‌گیری نشود.
  2. AI/ET/OPU فقط توسط فرد آموزش‌دیده/تکنسین/دامپزشک؛ ثبت کامل سوابق لازم است. استفاده از اسپرم تعیین جنسیت و نژاد گوشتی مجاز است. در ET/OPU بی‌حسی اپیدورال هنگام برداشت/انتقال الزامی است.
  3. ممنوعیت ژنتیکی (M): استفادهٔ عمدی از دام‌های GMO یا کلون، نسل اول آنها یا اسپرمشان ممنوع است.
  4. معیارهای انتخاب اصلاح‌نژاد حداقل شامل: سلامت، تیپ/کانفورماسیون، سهولت زایش.
  5. دام متناسب با سیستم و اقلیم واحد انتخاب شود؛ معیار مادری نیز الزامی است (تماس گوساله با مادر در روش‌های این سند پیش‌بینی شده است).
  6. اگر شاخ‌سوزی انجام می‌شود، واحد باید برنامهٔ ژنتیک بی‌شاخ (polled) داشته باشد و ≥10٪ جفت‌گیری سالانه با ژنتیک بی‌شاخ انجام دهد.
  7. تأمین دام مادهٔ جایگزین فقط از فروش مستقیم مزرعه–به–مزرعه یا حراج اینترنتی/ویدئویی؛ ثبت سوابق منبع/تعدادالزامی. دام مادهٔ جایگزین باید در مزرعه متولد/پرورش یابد.

7) سوابق، ردیابی و طرح بهداشت گله

  1. ارائهٔ سوابق سازمان‌یافته الزامی است؛ نگهداری تمام سوابق مربوط حداقل تا ۱۵ ماه پس از انقضای گواهی.
  2. برای هر محمولهٔ شیر خام PSA ثبت: تاریخ حمل، حجم، شماره گواهی، مرجع صادرکننده، تاریخ انقضا الزامی است.
  3. طرح مکتوب بهداشت گله شامل: معرفی واحد؛ SOPها (خوراک/آب، پیشگیری، پایش SCC، بروتکل‌های تولیدمثل، سالن دوشش، زایش و آغوز، عملیات روتین: شاخ‌سوزی و سُم‌تراشی، تسکین درد، مراقبت بیمار/زمین‌گیر/اتانازی، مدیریت بیرون/مرتع، کنترل جوندگان/شکارچیان، مدیریت جایگاه)؛ طرح اقدام اضطراری (حوادث طبیعی، بیماری واگیر، کمبود نیروی انسانی، آتش، اتانازی جمعی، قطع آب/برق)؛ طرح زیست‌امنیتی (ورود دام، سیاست کارکنان/بازدیدکنندگان، کامیون‌های شیر/خوراک/تجهیزات، مرز مشترک، پاکسازی بین گروه‌ها).
  4. بازبینی و امضای سالانهٔ دامپزشک (GVP) برای طرح بهداشت الزامی است.

8) سلامت حیوان و درمان

  1. حیوان بیمار/مجروح باید به‌محض مشاهده درمان شود؛ اقدام باید مناسب و پاسخ‌دار باشد.
  2. ثبت کامل جزئیات درمان/واکسن/مسکن (نام فرآورده، شناسهٔ دام، تاریخ، دوز/روش، دورهٔ پرهیز، دلیل) الزامی است.
  3. حیواناتی که علی‌رغم درمان/مدیریت بهبود نمی‌یابند و دارای BCS<2 یا امتیاز لنگش 3 هستند باید طبق روش اتانازی شوند.
  4. مصرف خارج از برچسب فقط با نسخهٔ دامپزشک و طبق قوانین کشور.
  5. داروی منقضی مصرف نشود و به‌درستی معدوم گردد.

9) سیاست استفاده از دارو

هدف: کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک/یونوفر/سولفا به‌ویژه در گوساله/تلیسه/دورهٔ گذار.

9.1 گوساله (<6 ماه)

  • درمان زیر درمانی (sub-therapeutic) با آنتی‌بیوتیک/یونوفر/سولفا در هر مسیر مصرف (خوراک، آب، مکمل و …) ممنوع است.
  • وجود پروتکل مکتوب برای حذف گوساله‌های دریافت‌کنندهٔ درمان زیر درمانی از گلهٔ شیری آینده الزامی است.
  • در چرخهٔ اول گواهی: تدوین طرح چندسالهٔ مکتوب کاهش مصرف دارو با ورودی دامپزشک/متخصص تغذیه (شناسایی ریسک‌ها، اهداف کاهش مصرف و اهداف سلامت، انتخاب ≥۲ راهبرد مدیریتی برای آزمون، تعریف حجم نمونهٔ آزمون، بازبینی سالانه).
  • از چرخهٔ دوم به بعد: اجرای طرح و گزارش پیشرفت به مرجع گواهی.

9.2 تلیسه‌ها (>6 ماه تا اولین زایش)

  • استفاده زیر درمانی از آنتی‌بیوتیک‌ها، یونوفرها، سولفاها و بتاآگونیست‌ها ممنوع است (همهٔ روش‌های مصرف).
  • چرخهٔ اول: تدوین برنامهٔ چندسالهٔ کاهش مصرف با عناصر مندرج در 9.1.
  • چرخهٔ دوم و بعدی: اجرای برنامه و گزارش به مرجع صدور گواهی.
  • تلیسه‌هایی که در سه‌ماههٔ آخر آبستنی با آنتی‌بیوتیک/یونوفر/سولفا درمان می‌شوند، باید از گلهٔ شیری گواهی‌شده کنار گذاشتهشوند.

9.3 گلهٔ شیری (شامل نزدیک‌زایش)

  • چرخهٔ اول: برنامه چندسالهٔ کاهش مصرف داروها (زیر درمانی/درمانی) با مشارکت دامپزشک/متخصص تغذیه.
  • چرخهٔ دوم و بعدی: اجرای برنامه و گزارش پیشرفت.
  • شیر گاوهای درمان‌شده با این داروها (چه درمانی چه زیر درمانی) نباید به‌عنوان PSA Certified بازاریابی شود؛ این گاوها می‌توانند به‌عنوان گاو پرستار نگه‌داری شوند.

9.4 گاوهای خشکِ دور از زایش

  • چرخهٔ اول: تدوین برنامهٔ کاهش آنتی‌بیوتیک‌های داخل پستانی در درمان خشک.
  • چرخهٔ دوم و بعدی: اجرای برنامه و گزارش.
  • شیر گاوهایی که در دورهٔ خشکی با این داروها درمان شده‌اند PSA Certified نیست.

9.5 ممنوعیت‌ها (بدون تاریخ)

  • bST/rbST: ممنوع.
  • محصولات ارگانوفسفات روی بدن گاو: ممنوع.

10) آغل/پِن بیمارستانی و دام ناتوان

10.1 آغل بیمارستانی

  • جداسازی دام بیمار/آسیب‌دیده در صورت لزوم؛ بستر مناسب، تهویه، کف غیرمشبک، آب و خوراک آزاد، تمیزکاری روزانه.
  • الزامات فضای حداقلی (نمونه برای هلشتاین/تلیسه/گوساله: به‌ترتیب ~11/5.6/2.8 مترمربع).
  • پایش دام جداشده حداقل دوبار در روز؛ دوشش گاو شیری بیمار حداقل دوبار در روز.
  • انتقال دام بیمار به خارج از مزرعه به‌جای درمان ممنوع است مگر برای درمان دامپزشکی.

10.2 دام ناتوان/زمین‌گیر (Downer)

  • جابه‌جایی نباید باعث درد/آسیب بیشتر شود؛ ارزیابی فوری و درمان یا اتانازی.
  • ابزار مجاز بلند کردن: اسلینگ، لیفتر، تانک شناوری …؛ گیره لگن (Hip clamp) فقط در شرایط خاص و محدود.
  • استفاده از زنجیر یا شاخهٔ لیفتراک برای کشیدن/بلندکردن ممنوع.
  • اگر از لودر استفاده می‌شود: پد، سرعت پایین، فرود نرم الزامی است.
  • علت زمین‌گیری باید شناسایی و طرح پیشگیری مکتوب تدوین شود.

10.3 اتانازی

  • توسط دامپزشک یا افراد آموزش‌دیده؛ باید موجب بی‌هوشی سریع و مرگ فوری شود.
  • زمان اجرا: حداکثر در ≤۴ ساعت پس از تصمیم.
  • ابزار باید نگهداری/تمیز شوند.
  • گوسالهٔ سالم <24 هفته اتانازی نشود مگر بیماری‌های واگیردار.
  • روش‌های مجاز بر اساس سن: شلیک به سر، پیچ (captive bolt) همراه روش ثانویه، یا باربیتورات توسط دامپزشک.
  • لاشه‌ها همان روز خارج و طبق قانون دفع شوند.

10.4 تلفات و حذف

  • ثبت سوابق تلفات/حذف به تفکیک گروه دام الزامی؛ عبور از حدود ⇒ برنامهٔ مداخلهٔ مکتوب فوری.
  • حدود مرجع: گوسالهٔ شیرخوار ≤6٪ یا 4٪ بسته به Step؛ تلیسه ≤2٪؛ گاوهای خشک/نزدیک زایش ≤4٪ یا ≤2٪ بسته به Step.

11) مدیریت روزانه، آموزش و جابه‌جایی

11.1 پایش روزانه

  • گوسالهٔ شیرخوار، گاو شیری و گاو خشک نزدیک زایش: روزانه دو بار.
  • تلیسه و گاو خشک دور: حداقل روزانه یک بار.

11.2 آموزش کارکنان

  • آموزش مکتوب/عملی دربارهٔ رفتار طبیعی/غیرطبیعی، وظایف، فوریت‌ها و الزامات؛ ثبت و امضای سوابق.

11.3 جابه‌جایی و رفاه

  • صفر تحمل نسبت به آزار/خشونت.
  • جابه‌جایی آرام و کم‌تنش.
  • ممنوع: شوک برقی روی گوساله‌های <6 ماه و دام ناتوان؛ Electro-immobilization.
  • پروب الکتریکی فقط در اضطرار ایمنی و فقط روی ران.

11.4 شناسایی

  • شناسه یکتای گوش یا RFID/EID برای همهٔ دام‌ها.
  • ممنوع: گوش‌بُری، داغ‌گذاری/فریزبرندینگ.

11.5 کمک در زایش

  • مجموع سزارین + کمک زایش ≤ ۸٪ در سال.
  • سزارین فقط با دامپزشک و با بی‌حسی و تسکین درد.

12) مراقبت از گوساله، آغوز و از شیرگیری

  • ضدعفونی بند ناف در ≤۱۲ ساعت اول.
  • سنجش کیفیت آغوز (IgG ≥ 50 mg/ml).
  • دریافت آغوز در ≤۶ ساعت اول: هولشتاین ≥4 لیتر؛ جرزی ≥3 لیتر.
  • تماس گوساله با مادر: حداقل ۶ ساعت (Step 1)؛ ۱۲ ساعت (Step 2)؛ در Steps بالاتر تا از شیرگیری.
  • سن از شیرگیری: Step1 ≥56 روز؛ Step2 ≥84 روز؛ Step3–4 ≥112 روز؛ Step5–5+ ≥168 روز (۲۴ هفته).

12.1 شاخ‌سوزی و پستانک اضافی و اخته‌کردن

  • شاخ‌سوزی: فقط روش داغ (≤30 روزگی) یا خمیر (≤5 روزگی) با بی‌حسی موضعی + NSAID؛ در Steps بالاتر آرام‌بخش هم اضافه می‌شود؛ در Step 5–5+ ممنوع.
  • Dehorning (برداشتن شاخ متصل): در همهٔ Steps ممنوع.
  • پستانک اضافی: حذف فقط با بی‌حسی + NSAID و تحت نظر دامپزشک؛ در Step 5–5+ ممنوع.
  • اخته‌کردن گوسالهٔ نر نگهداری‌شده: فقط ≤42 روزگی با گیره/جراحی؛ رینگ فقط ≤7 روزگی؛ با بی‌حسی + NSAID.
  • Tail docking: ممنوع.

12.2 سُم

  • بررسی سُم و در صورت نیاز تراش: Steps پایین ≥۲ بار/سال؛ Steps بالاتر ≥۱ بار/سال.

13) خوراک و آب

  • آب تمیز همیشه در دسترس.
  • گوسالهٔ شیرخوار از روز اول تا ۸ هفتگی: روزانه ≈ ۲۰٪ وزن بدن شیر (۸–۱۲ لیتر برای هولشتاین).
  • دفعات تغذیه شیر: حداقل ۲ بار/روز (Step1) تا ۳ بار/روز (Step5).
  • شیر زائد فقط پس از پاستوریزاسیون مجاز (Steps 1–4)؛ در Step 5–5+ ممنوع.
  • تلیسه‌ها و گاوها: خوراک باکیفیت متناسب با اهداف رشد؛ Limit-fed TMR در Steps بالاتر ممنوع.
  • گاوها باید ≥۱۸ ساعت/روز دسترسی به خوراک داشته باشند.

14) سالن دوشش، تجهیزات و ورم پستان

  • مسیرها باید خطر آسیب سُم را کاهش دهند؛ زمان انتظار قبل از دوشش ≤۲ ساعت.
  • ضدعفونی پستان قبل و بعد از دوشش الزامی.
  • دستگاه دوشش: کنترل روزانه و سرویس کامل هر ۶ ماه.
  • SCC میانگین تانک: Step1–2 ≤200k؛ Step3 ≤175k؛ Step4 ≤150k؛ Step5–5+ ≤100k سلول/ml.
  • بروز ورم پستان بالینی باید در بازه‌های تعیین‌شدهٔ Step حفظ شود (هدف 10–30%/سال بسته به Step و ریسک).

15) جایگاه (Housing)

15.1 الزامات عمومی

  • راحتی حرارتی در تمام سال؛ استفاده از فن/تهویه/مه‌پاش/بستر بیشتر/جعبهٔ گرم.
  • کف‌ها ضدلغزش/شیاردار؛ پاک‌سازی منظم تا عمق کود مایع ≤ ۴ سانتی‌متر.

15.2 جایگاه زایش

  • برداشتن بستر آلوده پس از هر زایش؛ اضافه‌کردن بستر تمیز.
  • عمق بستر ≥ ۱۵ سانتی‌متر؛ فضا ۱۱–۱۴ m²/گاو.
  • گاوها هنگام زایش به زنجیر بسته نشوند (جز هنگام کمک زایش).

15.3 جایگاه گوساله

  • گوساله‌ها حداکثر تا ۱۴ روزگی می‌توانند انفرادی باشند؛ از روز ۱۵ به‌صورت جفت/گروه کوچک هم‌جنس.
  • در Step 5–5+ گوساله‌ها کنار مادر یا گاو پرستار هستند.
  • تماس دیداری با سایر گوساله‌ها؛ بستن گوساله‌ها ممنوع.
  • فضای حداقل تا ۴ ماهگی: 2.8 m² (هولشتاین)/2.2 m² (جرزی)؛ از ۴ تا ۸ ماهگی: 4.2/3.3 m².
  • کف یکپارچه و غیرمشبک (خاک مجاز)؛ محل خواب خشک و با بستر کافی؛ صرفاً لاستیک کافی نیست.
  • تای‌استال برای گوساله‌ها ممنوع است.

15.4 جایگاه تلیسه

  • امکان ایستادن/درازکشیدن/برخاستن بدون درد/آسیب؛ دسترسی دائم به محل خواب خشک و بستر.
  • بستر عمیق: هلشتاین ۸ ماهه تا ۳ هفته مانده به زایش ≥ 5.6 m²؛ جرزی ≥ 4.5 m².
  • نسبت تلیسه به جایگاه: حداکثر 1.2:1 (Step1) یا 1:1 (Steps بالاتر).
  • تای‌استال برای تلیسه‌ها ممنوع است.

15.5 جایگاه گاو

  • امکان ایستادن/درازکشیدن/برخاستن بدون درد/آسیب؛ دسترسی دائم به محل خواب خشک و بستر.
  • جایگاه بدون تشک: ≥ 10 cm بستر؛ با تشک: ≥ 5 cm بستر اضافی.
  • تای‌استال برای گاوها ممنوع است؛ در واحدهای دارای بقایای سامانهٔ تای‌استال: برنامهٔ گذار و آزادی روزانه ≥۲ ساعت تا حذف کامل.
  • نسبت گاو به جایگاه: حداکثر 1.2:1 (Step1) یا 1:1 (Steps بالاتر).
  • در بستر عمیق (loose housing): مساحت استراحت برحسب وزن 6.5–14 m²/گاو.

15.6 گاو نر

  • تماس دیداری/شنیداری/بویایی با سایر دام‌ها؛ محل خواب بستر شده ≥ 13 m²/گاو نر؛ در جایگاه جفت‌گیری ≥ 28 m².

15.7 غنی‌سازی محیطی داخل سالن

  • از ۱۴ روزگی حداقل یک نوع غنی‌سازی (Steps بالاتر: ≥۲ نوع).

15.8 کیفیت هوا و روشنایی و ایمنی

  • پایش روزانه کیفیت هوا؛ گردوغبار ≤10 mg/m³ و NH3 ≤20 ppm؛ عبور از حد ⇒ طرح اصلاحی همان روز.
  • شدت نور روز >50 لوکس.
  • تجهیزات/حصارها/دروازه‌ها نباید خطر آسیب ایجاد کنند؛ تماس با مواد سمی یا خطرناک ممنوع مگر طبق دستورالعمل سازنده برای درمان/پیشگیری.

16) مرتع، محوطه روباز و خشک

16.1 محوطه روباز (Outdoor Pens)

  • زهکشی مناسب و طرح مدیریت کود؛ نگهداری روزانه (پاک‌سازی/افزودن بستر)؛ مساحت بیرون ≥ مساحت داخل.

16.2 شرایط محوطه روباز

  • تأمین راحتی حرارتی (سایه/مه‌پاش/بادشکن…) و آب دائم؛ محل تغذیه سایه‌دار.

16.3 دسترسی به فضای باز

  • گوسالهٔ از شیرگرفته و تلیسه تا ۳ هفته مانده به زایش: ≥۸ ساعت/روز.
  • گاوهای شیری: ≥۶ ساعت/روز.
  • گاوهای خشک دور از زایش: ≥۳۰ روز از دورهٔ خشکی دسترسی پیوسته.

16.4 محوطه خشک (Dry Lots)

  • زهکشی/طرح مدیریت کود؛ نگهداری روزانه؛ حداقل مساحت: هلشتاین 60 m² / جرزی 48 m²؛ سایه‌بان 11–14 m²/دام.

16.5 زمان حضور در مرتع

  • گوسالهٔ از شیرگرفته و تلیسه: ≥۸ ساعت/روز دسترسی.
  • گاوهای شیری: ≥۶ ساعت/روز؛ و رعایت حداقل روزهای سالانه مطابق Step (نقشهٔ دسترسی واحد در HMP ثبت شود).
  • گاوهای خشک دور: ≥۳۰ روز در دورهٔ خشکی دسترسی به مرتع.

16.6 مدیریت مرتع و خاک

  • طرح چرا شامل نوع علوفه، چرای گردشی، ریسک‌های بهداشتی (نفخ/گیاه سمی)، برنامهٔ انتقال فصلی.
  • طرح انتقال تدریجی به مرتع برای پیشگیری از اختلال گوارشی.
  • دسترسی به سایه طبیعی/مصنوعی در مرتع؛ طرح پایش سلامت خاک (آزمایش خاک، پوشش ≥75٪، جلوگیری از فشردگی).

16.7 سوابق دسترسی

  • ثبت تاریخ شروع/پایان دسترسی به فضای باز/مرتع و دلایل حذف گروه‌ها/دام‌ها.

17) کنترل جوندگان و شکارچیان

17.1 جوندگان

  • بهداشت محیط اولین سطح کنترل است (پیشگیری از ورود، جمع‌آوری به‌موقع ریزش خوراک، مدیریت زباله).
  • در صورت ناکافی بودن بهداشت: برنامهٔ یکپارچهٔ کنترل جوندگان با روش‌های اختصاصی، ارزیابی روش‌های کشنده، تلهٔ گونه‌اختصاص/محل مناسب/مرگ سریع؛ طعمه‌کش مجاز فقط جایی که تله مؤثر نیست.
  • ممنوع: تختهٔ چسبان برای جوندگان، غرق‌کردن، تله‌های غرق‌کننده.
  • تله‌های چندگرفتی برای پایش باید طعمه‌گذاری شوند.

17.2 شکارچیان

  • وجود برنامهٔ کنترل شکارچیان هنگام مشکل‌ساز بودن.
  • ممانعت غیرکشنده اولین سطح کنترل است.
  • در صورت بی‌اثر بودن روش‌های غیرکشنده و وجود خطر: شلیک تنها روش کشندهٔ مجاز است، توسط تیرانداز ماهر و با مرگ فوری.
  • ممنوع: سموم، غرق‌کردن، تلهٔ کمندی، تلهٔ لگ‌هولد و هر تله‌ای جز تلهٔ زنده‌گیر.
  • تلهٔ زنده‌گیر باید حداقل یک‌بار در روز بازبینی شود (و در مقررات سخت‌گیرانهٔ محلی: حداقل دوبار/روز).

18) بارگیری و حمل‌ونقل

18.1 قطع خوراک و آب پیش از حمل

  • آب تا لحظهٔ آغاز بارگیری پیوسته در دسترس.
  • گوساله‌های <6 ماه: قطع خوراک >2 ساعت پیش از بارگیری ممنوع.
  • تلیسه‌ها >6 ماه تا زایش: قطع خوراک >4 ساعت ممنوع.
  • گاوهای شیری: قطع خوراک >6 ساعت ممنوع.

18.2 وضعیت حیوانات هنگام حمل

  • ممنوع: انتقال حیوان بیمار/مجروح/ضعیف/معلول؛ BCS<2؛ لنگش=3؛ یا غیرقابل‌تحرک (جز انتقال به درمان دامپزشکی).
  • در ۱۲ هفتهٔ منتهی به زایش: هر گاو آبستن حداکثر دو بار قابل حمل و مدت حمل ≤6 ساعت.
  • گاوهای شیری ≤2 ساعت پیش از حمل دوشیده شوند.

18.3 بارگیری/تخلیه و تجهیزات

  • جابه‌جایی همواره آرام و ملایم؛ هرگونه بدرفتاری ممنوع.
  • شوکر برقی در روتین حمل نشود؛ فقط آخرین ابزار در خطر ایمنی و با قیود: ولتاژ بدون واکنش آوایی، فقط روی hindquarters، فاصلهٔ تکانه‌ها رعایت شود.
  • ممنوع: شوکر برقی روی گوساله‌های ≤6 ماه و روی حیوانات بیمار/مجروح/غیرقابل‌تحرک.
  • تریلرها پس از هر نوبت استفاده تمیز شوند؛ رمپ‌ها/سکوها سالم؛ شیب رمپ طبقهٔ اول ≤20°؛ رمپ‌ها ضد لغزش؛ نقاط دسترسی اضطراری وجود داشته باشد.
  • شاخ‌دار و بی‌شاخ در یک محفظه حمل نشوند مگر باهم پرورش یافته‌اند.
  • گوساله‌های ≤6 ماه در حمل بستر داشته باشند؛ حیوانات در طول حمل از شرایط جوی محافظت شوند.

18.4 مسئولیت‌ها و مدت حمل

  • وجود رویهٔ مکتوب اضطرار با شماره‌های تماس الزامی؛ راننده نسبت به پروتکل‌ها آگاه و مسئول تمام حیوانات در کامیون است.
  • مدت حمل ≤8 ساعت (برای گونه‌های مشمول)، درونِ واحد ≤2 ساعت؛ بین واحدها مطابق برنامهٔ تدارکاتی و فاصلهٔ مناسب بین سفرها.

18.5 سوابق حمل

  • برای هر وسیلهٔ نقلیه: تاریخ حمل، زمان آغاز بارگیری، زمان ورود، مقصد، تعداد و سن/نوع حیوان، تلفات/جراحات/تأخیرهاثبت و نگهداری شود (حمل درون واحد مستثنا طبق 18.4).

18.6 بازارهای فروش/حراجی

  • فروش هر حیوانی از طریق حراجی‌ها/بازارهای فروش ممنوع است.

19) شاخص‌های پیامدمحور (Outcome Measures)

  • حداقل BCS=2 (مقیاس 1–5 برای گاوها؛ 1–4 برای <12 ماه).
  • لنگش شدید (نمره 3) ≤2٪ (حد مرجع؛ با نقشهٔ Stepها در فصل 21).
  • ضایعات پوستی/ریزش مو ≤5٪.
  • دام کثیف (امتیاز 2) ≤3٪؛ بسیار کثیف (3) ≤1٪.
  • دم شکسته ≤1٪.
  • پایش آسایش همهٔ گروه‌ها طبق برنامهٔ ارزیابی اجباری.

20) طرح پله‌ای پایش سلامت (H-Steps)

مقدمه

پایش سلامت گله در نظام گواهی PSA یک الزام کلیدی است. این پایش بر پایه شاخص‌های پیامدمحور (Outcome-based Indicators) و شاخص‌های فرآیندی (Process Indicators) بنا شده و در قالب یک طرح پله‌ای (Steps) از سطح پایه تا سرآمدی تعریف می‌گردد. هر Step سطحی از شدت پایش، دقت شاخص‌ها، روش‌های نمونه‌گیری، و دامنه اقدامات اصلاحی را تعیین می‌کند. ارتقاء به Stepهای بالاتر نشانه تعهد بیشتر واحد به سلامت، رفاه و کیفیت محصول است.

شاخص‌های عمومی که در همه Steps الزام‌آورند

  • امتیاز وضعیت بدنی (BCS) گاو و تلیسه.

  • ارزیابی لنگش.

  • پاکیزگی بدن (کفل، پاها، پستان).

  • ضایعات پوستی و ریزش مو.

  • شمار سلول‌های سوماتیک شیر (SCC).

  • بروز ورم پستان بالینی و تحت‌بالینی.

  • مرگ‌ومیر گوساله‌ها، تلیسه‌ها و گاوهای خشک.

  • کیفیت هوا (آمونیاک، گردوغبار).

  • کیفیت آب آشامیدنی.

  • کفایت و ایمنی جایگاه.

  • اجرای اقدامات اصلاحی (CAPA) در صورت عبور از حدود پذیرش.

Step H1 – پایش پایه

  • تناوب پایش: حداقل ماهی یک بار.

  • ابزار: فرم‌های دستی یا الکترونیک PSA (BCS، لنگش، پاکیزگی، مرگ‌ومیر).

  • حدود پذیرش:

    • BCS < 2 حداکثر 3%.

    • لنگش شدید (امتیاز 3) ≤ 4%.

    • دام کثیف (امتیاز 2) ≤ 6% و بسیار کثیف (امتیاز 3) ≤ 2%.

    • ضایعات پوستی ≤ 7%.

    • SCC ≤ 200,000 سلول/ml.

    • مرگ‌ومیر گوساله شیرخوار ≤ 6%، تلیسه از شیرگرفته ≤ 2%، گاو خشک ≤ 4%.

  • ویژگی: ثبت دقیق و نگهداری سوابق؛ اقدام اصلاحی در صورت عبور از حدها.

Step H2 – پایش تقویت‌شده

  • تناوب پایش: حداقل هر دو ماه یک بار + بازدید هدفمند دام‌های پرخطر (تازه‌زا، انتقال).

  • حدود پذیرش:

    • لنگش شدید ≤ 3%.

    • دام بسیار کثیف ≤ 1%.

    • SCC ≤ 175,000.

  • افزوده‌ها: پایش وضعیت گروه‌های پرخطر، تحلیل اولیه روند بیماری‌های فصلی.

  • ویژگی: نیاز به برنامه اصلاحی کتبی با زمان‌بندی.

Step H3 – مدیریت فعال سلامت

  • تناوب: پایش ماهانه + تحلیل روند فصلی.

  • حدود پذیرش:

    • لنگش شدید ≤ 2.5%.

    • ضایعات پوستی ≤ 5%.

    • SCC ≤ 150,000.

    • ورم پستان بالینی ≤ 15% در سال.

  • افزوده‌ها: پایش آسایش گاوها در چرخه شیردهی (پیوست XII)، تحلیل آماری مرگ‌ومیر و تلفات.

  • ویژگی: اجرای برنامه مداخله با شاخص‌های کمی و بازبینی دوره‌ای.

Step H4 – پایش پیش‌نگر

  • تناوب: هر دو هفته یک‌بار + استفاده از ابزارهای الکترونیک (سنسور دما-رطوبت، قدم‌سنج، سامانه پایش نشخوار در صورت وجود).

  • حدود پذیرش:

    • لنگش شدید ≤ 2%.

    • دام بسیار کثیف ≤ 0.5%.

    • SCC ≤ 125,000.

    • مرگ‌ومیر گوساله شیرخوار ≤ 5%، تلیسه ≤ 1.8%.

  • افزوده‌ها: هشدار زودهنگام بر اساس داده‌ها (Early Warning System)، پایش کیفیت هوا و آسایش روزانه.

  • ویژگی: الزام به مداخله سریع و اثربخش، با مشارکت دامپزشک رسمی واحد.

Step H5 – بهبود مستمر

  • تناوب: پایش هفتگی + گزارش ماهانه به PSA.

  • حدود پذیرش:

    • لنگش شدید ≤ 1.5%.

    • ضایعات پوستی ≤ 3%.

    • SCC ≤ 100,000.

    • مرگ‌ومیر گوساله شیرخوار ≤ 4%، تلیسه ≤ 1.5%.

  • افزوده‌ها: اتصال داده‌های سلامت به تغذیه و مدیریت جایگاه؛ استفاده از Benchmark بین دامداری‌های گواهی‌شده.

  • ویژگی: تمرکز بر کاهش تدریجی و مستمر شاخص‌های منفی.

Step H5+ – سرآمدی رفاه و سلامت

  • تناوب: پایش مستمر با سامانه‌های هوشمند (IoT) + ممیزی اعلام‌نشده PSA.

  • حدود پذیرش:

    • لنگش شدید ≤ 1%.

    • دام بسیار کثیف ≤ 0.1%.

    • SCC ≤ 90,000.

    • مرگ‌ومیر گوساله ≤ 3%، تلیسه ≤ 1.2%.

  • افزوده‌ها: اعتبارسنجی نتایج توسط آزمایشگاه‌های مستقل؛ گزارش عمومی شاخص‌های رفاه.

  • ویژگی: بالاترین سطح اعتماد و شفافیت؛ امکان درج «نشان ویژه رفاه PSA» روی محصولات.

سیاست‌های ممنوعیت (بدون تاریخ)

  • استفاده از شوک برقی روی گوساله ≤ 6 ماه و دام بیمار/زمین‌گیر ممنوع.

  • بی‌حرکت‌سازی الکتریکی (Electro-immobilization) ممنوع.

  • قطع دم (Tail docking) ممنوع.

  • داغ‌گذاری یا فریزبرندینگ برای شناسایی ممنوع.

  • برداشتن شاخ متصل (Dehorning) ممنوع؛ تنها شاخ‌سوزی زودهنگام با بی‌حسی و مسکن مجاز.

  • استفاده از هورمون رشد مصنوعی (bST) ممنوع.

  • استفاده عمدی از دام‌های کلون یا GMO و نسل اول آنها ممنوع.

  • بستن گوساله‌ها ممنوع.

  • تای‌استال برای گوساله، تلیسه و گاو شیری مجاز نیست مگر با برنامه خروج روزانه و حرکت به سمت جایگاه آزاد.

  • استفاده از ارگانوفسفات روی بدن دام ممنوع.

الزامات نمونه‌گیری

  • حداقل 30 رأس یا 10% هر گروه (گوساله، تلیسه، شیرده، خشک) در هر دوره پایش.

  • انتخاب نمونه به‌صورت تصادفی اما یکنواخت در کل گله.

  • ثبت داده‌ها در فرم FR-DAIRY-OM-SMP و تحلیل در گزارش FR-DAIRY-OM-REP.

تصمیم گواهی بر اساس Step

  • H1–H2: صدور مشروط همراه با اقدامات اصلاحی.

  • H3: صدور کامل.

  • H4–H5: صدور کامل + امتیاز «پایش پیشرفته».

  • H5+: صدور کامل + نشان «سرآمدی رفاه و سلامت PSA».

… منابع

  • Certified Humane — Beef Cattle Standards

    • عنوان کامل: “Humane Farm Animal Care Welfare Standards – Beef Cattle, Edition 21 (2021)” Certified Humane

    • اهداف کلی شامل:

      1. دسترسی به غذای سالم و مغذی. Certified Humane

      2. طراحی محیطی مناسب برای زندگی حیوان (تهویه، فضای کافی، دسترسی به مرتع / فضای باز در صورت امکان). Certified Humane

      3. مدیریت و برنامه‌ریزی مسئولانه، شامل آموزش کارکنان. Certified Humane

      4. رفتار انسانی در هنگام دست‌کاری، حمل و نقل، و کشتار. Certified Humane

    • برخی نکات مشخص‌تر:

      • حیوانات باید در شرایطی غیر استرس‌زا نگهداری شوند. Certified Humane

      • تجهیزات حمل و نقل باید طوری باشند که از آسیب، فشار، یا لیز خوردن جلوگیری شود. American Humane Society+1

      • ثبت سوابق پزشکی، نقل و انتقال حیوانات، زمان تولد و داروها الزامی است. American Humane Society+2Certified Humane+2

    • لینک دانلود استاندارد کامل: فایل PDF استاندارد کت و گوشتی Certified Humane. Certified Humane

    استاندارد Global Animal Partnership (G.A.P.) — Beef Cattle

    • نسخه‌ای تحت عنوان “5-Step Animal Welfare Standards for Beef Cattle, Application: Beef Cattle, May 2020 Version 2.1” وجود دارد. Global Animal Partnership

    • برخی الزامات از این استاندارد:

      • دستیابی حیوانات به آب آشامیدنی به صورت دائمی. Global Animal Partnership

      • استفاده از سایه در محل بیرونی برای تمام گاوها. Global Animal Partnership

      • اندازه فضا در قسمت‌های خشک (dry lots یا yards) حداقل مشخص برای هر حیوان. Global Animal Partnership

      • محدودیت در استفاده از برچسب‌ها، داغ کردن یا سایر روش‌های علامت‌گذاری که ممکن است باعث درد شوند؛ سن زود هنگام اعمال بعضی از این روش‌ها الزامی است و استفاده از تلطیف‌کننده‌های درد در برخی روش‌ها. Global Animal Partnership

      • ثبت دقیق سوابق مربوط به مسیر حمل و نقل، زمان شروع و پایان حمل، وضعیت وسایل حمل و نقلی، توقف‌ها یا تأخیرها در مسیر. Global Animal Partnership

    • همچنین در سیاست‌های GAP آمده است که استانداردها چند مرحله‌ای (Step-rated) هستند؛ هرچه مرحله بالاتر، الزامات رفاهی سخت‌گیرانه‌تر. Global Animal Partnership+2Global Animal Partnership+2