روش اجرایی پایش سلامت

1) هدف

• استقرار نظام‌مندِ پایش سلامت به‌منظور پیشگیری، شناسایی زودهنگام و کنترل پیامدهای منفی عملیات پرورش بر:

  1. بِن‌توس و زیستگاه، 2) کیفیت آب، 3) حیات‌وحش (بیماری/انگل و فرار)، 4) مصرف منابع و مواد شیمیایی، 5) انطباق قانونی.

• فراهم‌سازی داده‌های معتبر برای تصمیم‌گیری مدیریتی، بهبود مستمر و ممیزی/گواهی.

2) دامنه کاربرد

• همه سایت‌های پرورش (دریایی/خشکی)، چرخه‌های تولید، تأمین خوراک و دفع پسماند.

• واحدهای مرتبط: HSE، زیست‌محیطی، تولید، تدارکات/خوراک، تضمین کیفیت، حقوقی/مجوزها، روابط ذی‌نفعان.

3) مراجع

• استاندارد سالمون ASC، اصول 1 تا 4 (آخرین نسخه).

• پیوست‌های فنی ASC برای نمونه‌برداری بِن‌توس/کیفیت آب/کربن/خوراک.

• قوانین و مجوزهای ملی/محلی مرتبط (محیط‌زیست، کار، آب، حیات‌وحش).

4) تعاریف کلیدی

• AZE: منطقه مجاز اثر.

• DO: اکسیژن محلول (٪ اشباع و mg/L).

• AMBI/ITI/BQI/شاخص شانون: شاخص‌های کیفیت بِن‌توس.

• FFDRm/o: نسبت وابستگی به ماهیان علوفه‌ای (آرد/روغن).

• ABM: مدیریت ناحیه‌ای بیماری/انگل.

• ADD/AHD: ادوات صوتی دفع/آزار (استفاده ممنوع).

5) مسئولیت‌ها

• مدیر سایت: مالک فرآیند پایش، تصویب اقدامات اصلاحی/اصلاحی-پیشگیرانه (CAPA).

• کارشناس زیست‌محیطی: طراحی برنامه نمونه‌برداری، کالیبراسیون ابزار، تحلیل و گزارش.

• واحد تولید: اجرای اندازه‌گیری‌های روزمره، نگهداری سخت‌افزار، ثبت رویدادها (تلفات، فرار، خوراک).

• تضمین کیفیت/مطابقت: ممیزی داخلی، کنترل مستندات/نسخه‌ها، شفافیت داده‌ها در وب‌سایت.

• واحد تدارکات/خوراک: دریافت و نگهداری اسناد رهگیری و پایداری خوراک (4.1 تا 4.4).

• HSE: ایمنی نمونه‌برداری، مدیریت مواد شیمیایی.

• حقوقی/مجوزها: پایش انطباق با مجوزها و قوانین (اصل 1).

6) الزامات پایش و حدود پذیرش

6.1 بِن‌توس و اثرات بستر (معیار 2.1)

• خارج از AZE (طبق مدل‌سازی معتبر):

  • رِداکس > 0 mV یا سولفید ≤ 1500 µMol/L؛ و

  • یکی از شاخص‌های زیستی: AMBI ≤ 3.3 یا شانون > 3 یا BQI ≥ 15 یا ITI ≥ 25.

• داخل AZE: ≥ 2 رده ماکروفونای بسیار فراوان (غیرِ گونه‌های شاخص آلودگی).

• تناوب نمونه‌برداری: هر چرخه تولید (حداقل 1 بار پیش از برداشت) و پس از تغییرات بار تغذیه/تراکم یا رخداد غیرعادی.

6.2 کیفیت آب (معیار 2.2)

• DO درصد اشباع هفتگی (میانگین 2 نوبت روزانه: ~6 صبح و ~3 عصر): ≥ 70٪.

• حد قرائت‌های <2 mg/L: حداکثر 5٪ نمونه‌های هفتگی.

• N, P: پایش توتال N، NH4، NO3، توتال P، اورتو-P در سایت و مرجع (در نبود اهداف منطقه‌ای).

• BOD چرخه‌ای: محاسبه طبق فرمول ASC.

• شفافیت: انتشار دوره‌ای نتایج طبق پیوست شفافیت.

6.3 منابع و خوراک (معیار 4.1–4.4)

• رهگیری: برای همه اجزای >1٪ (منشأ کشور/شیلات/منطقه کشت).

• FFDRm < 1.2، FFDRo < 2.52 یا (EPA+DHA) مستقیمِ دریایی < 30 g/kg خوراک.

• منشأ دریایی: رعایت راهکار موقت ASC؛ حذف IUU و گونه‌های IUCN آسیب‌پذیر/درخطر (مگر استثناهای مستند).

• سویا: 100٪ گواهی RTRS (یا معادل تأییدشده) در بازه مقرر.

• تراریخته گیاهی: افشا به خریدار برای هر جزء >1٪.

6.4 مواد شیمیایی غیر‌درمانی و پسماند (معیار 4.5 و 4.7)

• تور مس‌پوش: تمیزکاری در دریا ممنوع؛ شست‌وشوی خشکی با تصفیه پساب.

• مس رسوب خارج AZE: < 34 mg/kg خشک یا هم‌تراز پس‌زمینهٔ سه سایت مرجع.

• بیوساید تور: صرفاً مواد تأییدشده EU/USA/AUS.

• پسماند غیربیولوژیک: سیاست مدون، ثبت و ردیابی دفع/بازیافت؛ «رهاسازی در دریا» ممنوع.

6.5 انرژی و گازهای گلخانه‌ای (معیار 4.6)

• ممیزی انرژی: کیلوژول/تن ماهی/چرخه؛ برنامه بهبود کارایی.

• GHG سایت: ثبت و ارزیابی سالانه طبق پیوست V.

• GHG خوراک: دریافت فاکتور انتشار از سازنده و محاسبه بر مصرف چرخه.

6.6 سلامت جمعیت‌های وحشی (اصل 3 – خلاصه الزامات پایشی)

• ABM: عضویت و هماهنگی منطقه‌ای (موجودی، خواباندن، درمان‌ها، تبادل داده).

• شپش دریا (در مناطق دارای سالمونید وحشی):

  • تعیین آستانه‌های دوره حساس (Appendix III-3)، پایش مزرعه‌ای برخط/هفتگی،

  • مشارکت در پایش لاروهای مهاجر/قزل‌آلا/قطبی (Appendix III-1)،

  • انتشار عمومی نتایج ≤ 7 روز.

  • در صورت عبور از آستانه در دوره حساس: اطلاع به CAB تا روز کاری بعد و کاهش به زیر آستانه ≤ 21 روز.

• ADD/AHD: صفر روز استفاده.

• تلفات حیات‌وحش فهرست قرمز/در خطر: صفر؛ شفافیت و اقدام اصلاحی برای سایر رخدادها.

• فرار: کل فراری‌های چرخه < 300 قطعه؛ دقت شمارش ≥ 98٪؛ انتشار «کسری غیرقابل توضیح».

7) برنامه اندازه‌گیری و نمونه‌برداری

7.1 برنامه زمانی (حداقل‌ها)

• DO: روزانه (2 نوبت) → تجمیع هفتگی.

• N, P: ماهانه (سایت/مرجع).

• بِن‌توس: حداقل 1 بار در چرخه (و پس از رخدادها).

• مس رسوب (اگر تور مسی): سالانه یا با تغییر رویه.

• خوراک (فاین‌ها و رهگیری): فصلی/هر بچ کلیدی.

• شپش دریا: مطابق Appendix III-2 (پیش از و طی دوره حساس).

• انرژی/GHG: هر چرخه.

• پسماند: ثبت مداوم و بازبینی ماهانه.

7.2 روش‌ها و کالیبراسیون

• کالیبراسیون روزانه/دوره‌ای DO متر و فتومتر/کیت N,P طبق دستور سازنده؛

• زنجیره سرد و ظروف استاندارد برای نمونه‌های آزمایشگاهی؛

• کارتابل میدانی: SOP نمونه‌برداری، برگه زنجیره انتقال، PPE.

8) معیارهای اقدام و مدیریت ریسک

• هشدار زرد: نزدیک‌شدن به حدود (مثلاً DO اشباع 70–75٪، AMBI 3.0–3.3، FFDR نزدیک سقف) → افزایش بسامد اندازه‌گیری، بازنگری خوراک‌دهی/تراکم/هوادهی.

• هشدار قرمز/عدم انطباق: عبور از حد → اقدام فوری عملیاتی (هوادهی، کاهش خوراک/تراکم، تعلیق شست‌وشوی تور)، ریشه‌یابی (5Why/Fishbone)، برنامه CAPA با مهلت‌بندی و مسئول.

• رخدادهای الزامی گزارش: DO<2 mg/L فراتر از 5٪، عبور شپش از آستانه حساس، فرار، مرگ‌ومیر حیات‌وحش، شکست تصفیه پساب شست‌وشوی تور، شواهد IUU در خوراک.

9) مستندسازی و شفافیت

• فرم‌های ثبت روزانه (DO، دما، شوری، خوراک)، ماهانه (N,P، پسماند، انرژی)، چرخه‌ای (BOD، GHG، FFDR، گزارش بِن‌توس/مس).

• داشبورد سایت و گزارش مدیریت ماهانه.

• انتشار عمومی موارد الزامی (کیفیت آب انتخابی، شپش دریا، فرار/تلفات گونه‌های وحشی، خلاصه FFDR/سیاست تأمین) در وب‌سایت شرکت/سازمان میزبان در مهلت‌های تعیین‌شده ASC.

10) آموزش و صلاحیت

• آموزش سالانه: روش نمونه‌برداری، کالیبراسیون، ایمنی شیمیایی، شناسایی موجودات بِن‌توسی پایه، قوانین و حدود ASC، کار با سامانه ABM.

• ارزیابی مهارت عملی و ثبت گواهی صلاحیت اپراتورها.

11) ممیزی داخلی و بهبود مستمر

• ممیزی فصلی انطباق با برنامه پایش و صحت داده‌ها.

• بازنگری مدیریت (شش‌ماهه): روند شاخص‌ها، عملکرد نسبت به حدود، اثربخشی CAPA، نیازمندی منابع/تجهیزات.

• به‌روزرسانی این روش با تغییرات استاندارد ASC/قوانین یا یافته‌های ریسک.

12) پیوست‌های ابزاری (نمونه فرم‌های کوتاه)

• F-01: لاگ روزانه DO/دما/شوری و رخدادها.

• F-02: صورت‌جلسه نمونه‌برداری N,P (سایت/مرجع).

• F-03: چک‌لیست بِن‌توس (موقعیت، کورها، شاخص منتخب).

• F-04: گزارش FFDR و رهگیری خوراک (اقلام >1٪، منشأ).

• F-05: گزارش رخداد (شپش/فرار/حیات‌وحش) + CAPA.

• F-06: ثبت شست‌وشوی تور و تصفیه پساب (در صورت استفاده از مس).

• F-07: ممیزی انرژی/GHG و برنامه بهبود.

نکات اجرایی سریع

• اگر DO %Sat < 70%: فوراً هوادهی/کاهش خوراک، بررسی شبانه‌روزی، گزارش هفتگی ویژه.

• اگر هر قرائت DO < 65%: پایش پیوسته حداقل یک هفته تا اثبات ≥65% (مطابق راهنمایی‌های ASC).

• شپشِ بالای آستانه در دوره حساس: اطلاع به CAB تا روز کاری بعد و بازگشت به زیر آستانه ≤ 21 روز؛ در غیر این صورت، محصول آن دوره قابل عرضه به‌صورت گواهی‌شده نیست.

• هر شست‌وشوی تور مس‌پوش در دریا ممنوع؛ شکست تصفیه پساب خشکی = توقف عملیات و CAPA.

• فرار: ثبت فوری، ریشه‌یابی، اطلاع‌رسانی و تقویت پیشگیری (آموزش، آزمون استحکام تور/مش).