«خوراک سالمون (ماهی آزاد)» برای شرایط ایران. پایین سه فرمولِ مرحله‌ای (استارتر/گروئر/فینشر) می‌بینی؛ اول نسخهٔ استاندارد (با سطح پایین آرد ماهی)، بعد نسخهٔ تمام‌گیاهی. همهٔ اعداد به٪ مادهٔ خشک هستند و برای اکسترودر طراحی شده‌اند.

1) مشخصات تغذیه‌ای هدف (Target specs)

  • استارتر (5–50 g): پروتئین 48–50 | چربی 18–20 | DE≈ 19–20 MJ/kg | الیاف ≤3 | خاکستر ≤9

  • گروئر (50–800 g): پروتئین 42–45 | چربی 22–26 | DE≈ 20–21 MJ/kg | خاکستر ≤9

  • فینشر/پیش‌برداشت: پروتئین 38–42 | چربی 26–30 (برای انرژی/بازده) | DE≈ 21–22 MJ/kg

  • فسفر «قابل‌جذب»: استارتر 0.90–1.0 | گروئر 0.75–0.85 | فینشر 0.65–0.75

  • EPA+DHA کل: حداقل 1.0% جیره (فینشر ترجیحاً 1.2–1.5%)

  • سدیم 0.3–0.4 | پتاسیم 0.7–0.9 | منیزیم 0.05–0.07

  • دمای آب ایده‌آل 10–16°C؛ زیر 8 و بالای 18 نیاز انرژی/اشتها تغییر می‌کند.

«راز اسیدهای آمینه قابل‌هضم» (SID AA) – حداقل‌ها (% جیره)

(برای پروتئین قابل‌هضم ≈ 36–38% در استارتر و 30–34% در گروئر/فینشر تنظیم شده)

  • لیزین 2.0–2.2 (استارتر) | 1.7–1.9 (گروئر/فینشر)

  • متیونین 0.9–1.0 (+Cys مجموع Met+Cys 1.7–1.9)

  • ترئونین 1.2–1.3 (استارتر) | 1.0–1.1 (گروئر/فینشر)

  • تریپتوفان 0.25–0.28

  • آرجینین 2.1–2.3

  • ایزولوسین 1.3 | لوسین 2.5 | والین 1.5 | هیستیدین 0.9 (برای سلامت عدسی چشم مهم)

  • تائورین: در جیره‌های کم‌ماهی/گیاهی 0.2–0.5

2) فرمول‌های پیشنهادی (درصد وزنی)

A) نسخهٔ «کم آرد ماهی» (سازگار با بازار ایران)

استارتر (5–50 g)

  • آرد ماهی (65% پروتئین): 12

  • کنسانتره پروتئینی سویا (SPC): 18

  • کنجاله سویا (48%): 10

  • گلوتن ذرت (60%): 8

  • کنجاله کلزا/کانولا کم گلوکوزینولات: 6

  • گندم/آرد گندم (بایندر و نشاسته): 18

  • روغن ماهی: 10

  • روغن کلزا: 5

  • فسفات مونودی‌کلسیم: 1.6

  • کربنات کلسیم: 0.4

  • مخمر/بتاگلوکان (تقویت ایمنی): 1.0

  • پری‌میکس مینرال-ویتامین + آنتی‌اکسیدانت: 1.2

  • آنزیم‌ها (فیتاز 500–1000 FTU، کمپلکس NSP): 0.1

  • متیونین کریستال: 0.22 | لیزین HCl: 0.18 | ترئونین: 0.08 | تریپتوفان: 0.03 | تائورین: 0.25
    جمع: 100

گروئر (50–800 g)

  • آرد ماهی: 8

  • SPC: 16

  • کنجاله سویا: 12

  • گلوتن ذرت: 7

  • کنجاله کلزا: 8

  • گندم/آرد: 15

  • روغن ماهی: 8

  • روغن کلزا: 8

  • فسفات M/DCP: 1.2 | CaCO₃: 0.3

  • مخمر: 0.6 | پری‌میکس: 1.0 | فیتاز/NSP: 0.1

  • Met: 0.18 | Lys: 0.12 | Thr: 0.06 | Trp: 0.02 | Taurine: 0.20
    جمع: 100

فینشر

  • آرد ماهی: 5

  • SPC: 14

  • کنجاله سویا: 12

  • گلوتن ذرت: 6

  • کنجاله کلزا: 10

  • گندم/آرد: 12

  • روغن ماهی: 7 (درصورت کمبود، 5 روغن ماهی + 2 روغن جلبک DHA/EPA)

  • روغن کلزا: 12

  • فسفات: 0.9 | CaCO₃: 0.3

  • مخمر: 0.5 | پری‌میکس: 0.9 | فیتاز/NSP: 0.1

  • Met: 0.15 | Lys: 0.10 | Thr: 0.05 | Trp: 0.02 | Taurine: 0.20
    جمع: 100

B) نسخهٔ «کاملاً گیاهی» (بدون آرد/روغن ماهی)

(برای رسیدن به EPA+DHA ≥1% از روغن جلبک دریایی استفاده شود.)

استارتر

  • SPC: 24

  • کنجاله سویا: 12

  • گلوتن ذرت: 10

  • کنجاله کلزا: 8

  • کنجاله آفتابگردان کم فیبر (دلخواه): 4

  • گندم/آرد + نشاسته: 17

  • روغن کلزا: 10

  • روغن جلبک (EPA+DHA 40–50%): 2.2 (تا ≈1.1% EPA+DHA جیره)

  • فسفات M/DCP: 1.8 | CaCO₃: 0.4

  • مخمر/بتاگلوکان: 1.0 | پری‌میکس: 1.2 | فیتاز/NSP/پروتئاز: 0.15

  • Met: 0.35 | Lys: 0.32 | Thr: 0.12 | Trp: 0.04 | Taurine: 0.4 | His: 0.05 (در صورت کمبود)
    جمع: 100

گروئر

  • SPC: 22 | کنجاله سویا: 12 | گلوتن ذرت: 9 | کلزا: 10 | آفتابگردان: 5 | گندم: 14

  • روغن کلزا: 12 | روغن جلبک: 2.0 (یا 1.0 جلبک + 1.0 روغن تکثیر میکروبی EPA)

  • فسفات: 1.4 | CaCO₃: 0.3 | مخمر: 0.6 | پری‌میکس: 1.0 | آنزیم‌ها: 0.12

  • Met: 0.28 | Lys: 0.22 | Thr: 0.09 | Trp: 0.03 | Taurine: 0.30
    جمع: 100

فینشر

  • SPC: 18 | کنجاله سویا: 12 | گلوتن ذرت: 8 | کلزا: 12 | آفتابگردان: 6 | گندم: 12

  • روغن کلزا: 16 | روغن جلبک: 1.8–2.2 (برای EPA+DHA ≥1.2% جیره)

  • فسفات: 1.0 | CaCO₃: 0.3 | مخمر: 0.5 | پری‌میکس: 0.9 | آنزیم‌ها: 0.10

  • Met: 0.22 | Lys: 0.18 | Thr: 0.08 | Trp: 0.02 | Taurine: 0.25
    جمع: 100

3) نکات فرایندی و عملیاتی

  • اکستروژن: رطوبت خمیر 24–28%، دمای بشکه 110–130°C، زمان ماند 20–30 ثانیه؛ به دنبال چگالی 380–420 g/L برای شناوری نیمه-غوطه‌ور.

  • پلت‌کوتینگ روغن: 60–100% روغن را بعد از خشک‌کردن با وکیوم‌کوتینگ اضافه کن تا اکسیداسیون کم و یکنواختی چربی تضمین شود.

  • ضد اکسیدان: BHT/BHA یا رزماری + توکوفرول‌ها؛ اسیدسیتریک روی روغن‌های خام.

  • آنزیم‌ها: فیتاز برای کاهش P غیرقابل‌جذب و جریمهٔ محیطی؛ NSPase/پروتئاز برای SOY/کلزا.

  • ضدمغذی‌ها: SPC به‌جای کنجاله سویا بالا؛ کلزا با گلوکوزینولات پایین؛ پوسته‌گیری آفتابگردان.

  • پروبیوتیک/پست‌بیوتیک: 10⁹ CFU/kg باسیلوس یا ساکارومایسس؛ بتاگلوکان 200–400 ppm در استرس گرمایی/انتقال.

  • پروفایل اسیدهای چرب: نسبت n-6:n-3 را ≤ 2–3:1 نگه دار؛ بدون روغن ماهی، جلبک ضروری است تا EPA/DHA حفظ شود.

  • آب و کیفیت: شوری و دمای آب روی اشتها/DE اثر دارد؛ در گرما روغن را کمی بالا ببر و پروتئین را 1–2 واحد کم کن.

4) ماتریس درج (Inclusion Matrix) – خلاصه سریع

جزء استارتر Std گروئر Std فینشر Std استارتر گیاهی گروئر گیاهی فینشر گیاهی
پروتئین خام 49 43 40 49 43 40
چربی خام 19 24 28 20 25 30
EPA+DHA (%جیره) ≥1.0 ≥1.0 1.2–1.5 ≥1.0* ≥1.0* 1.2–1.5*
P قابل‌جذب 0.95 0.80 0.70 0.95 0.80 0.70
لیزین SID 2.1 1.8 1.7 2.2 1.9 1.8
Met+Cys SID 1.8 1.7 1.6 1.9 1.8 1.7
تائورین 0.25 0.20 0.20 0.40 0.30 0.25
* با روغن جلبک.

مواد اولیه معمول در ایران و جایگزینی‌ها

  • آرد ماهی جنوب/چابهار (در صورت نوسان، تا 0–12% متغیر)

  • SPC/کنجاله سویا داخلی/آرژانتین

  • کلزا (دانه داخلی/روغن‌کشی‌ها) – نمونه‌برداری سمّیت/گلوکوزینولات

  • گلوتن ذرت/دی‌دی‌جی‌اس با کنترل مایکوتوکسین (افلاتوکسین <20 ppb)

  • روغن کلزا/آفتابگردان؛ روغن جلبک وارداتی برای EPA/DHA

  • گندم ارده/آرد سبوس‌گیری‌شده برای بایندینفرمول به‌ازای هر تُن (kg/ton)» + «برگه مشخصات تغذیه‌ای خلاصه» هر دو نسخه (استاندارد کم‌آردماهی و ۱۰۰٪ گیاهی) و هر سه مرحله (استارتر/گروئر/فینشر)عدادِ فرمول مستقیماً از درصدهایی که قبلی  ×۱۰ شده‌اند.

    رمول‌های هر تُن (kg/ton)

    A) نسخه استاندارد (کم آرد ماهی)

    استارتر (5–50 g)

    • آرد ماهی 65%: 120 kg

    • SPC سویا: 180

    • کنجاله سویا 48%: 100

    • گلوتن ذرت 60%: 80

    • کنجاله کلزا کم‌گلوکوزینولات: 60

    • گندم/آرد گندم: 180

    • روغن ماهی (Post-coat 60–80%): 100

    • روغن کلزا (Post-coat): 50

    • فسفات M/DCP: 16

    • کربنات کلسیم: 4

    • مخمر/بتاگلوکان: 10

    • پری‌میکس ویتامینی-مینرالی* + آنتی‌اکسیدانت: 12

    • آنزیم‌ها (فیتاز/NSP): 1

    • متیونین: 2.2 | لیزین: 1.8 | ترئونین: 0.8 | تریپتوفان: 0.3 | تائورین: 2.5

    • جمع: 1000 kg

    گروئر (50–800 g)

    • آرد ماهی: 80 | SPC: 160 | کنجاله سویا: 120 | گلوتن ذرت: 70 | کلزا: 80

    • گندم: 150 | روغن ماهی: 80 | روغن کلزا: 80

    • فسفات: 12 | CaCO₃: 3 | مخمر: 6 | پری‌میکس: 10 | آنزیم‌ها: 1

    • Met 1.8 | Lys 1.2 | Thr 0.6 | Trp 0.2 | Taurine 2.0

    • جمع: 1000 kg

    فینشر

    • آرد ماهی: 50 | SPC: 140 | کنجاله سویا: 120 | گلوتن ذرت: 60 | کلزا: 100

    • گندم: 120 | روغن ماهی: 70 (یا 50 ماهی + 20 روغن جلبک) | روغن کلزا: 120

    • فسفات: 9 | CaCO₃: 3 | مخمر: 5 | پری‌میکس: 9 | آنزیم‌ها: 1

    • Met 1.5 | Lys 1.0 | Thr 0.5 | Trp 0.2 | Taurine 2.0

    • جمع: 1000 kg

    B) نسخه ۱۰۰٪ گیاهی (بدون آرد/روغن ماهی)

    استارتر

    • SPC: 240 | کنجاله سویا: 120 | گلوتن ذرت: 100 | کلزا: 80 | آفتابگردان کم‌فیبر: 40

    • گندم/نشاسته: 170 | روغن کلزا: 100 | روغن جلبک (EPA+DHA 40–50%): 22

    • فسفات: 18 | CaCO₃: 4 | مخمر/بتاگلوکان: 10 | پری‌میکس: 12 | آنزیم‌ها (فیتاز/NSP/پروتئاز): 1.5

    • Met 3.5 | Lys 3.2 | Thr 1.2 | Trp 0.4 | Taurine 4.0 | (درصورت نیاز His 0.5)

    • جمع: 1000 kg

    گروئر

    • SPC 220 | کنجاله سویا 120 | گلوتن ذرت 90 | کلزا 100 | آفتابگردان 50 | گندم 140

    • روغن کلزا 120 | روغن جلبک 20 (یا 10 جلبک + 10 منبع EPA میکروبی)

    • فسفات 14 | CaCO₃ 3 | مخمر 6 | پری‌میکس 10 | آنزیم‌ها 1.2

    • Met 2.8 | Lys 2.2 | Thr 0.9 | Trp 0.3 | Taurine 3.0

    • جمع: 1000 kg

    فینشر

    • SPC 180 | کنجاله سویا 120 | گلوتن ذرت 80 | کلزا 120 | آفتابگردان 60 | گندم 120

    • روغن کلزا 160 | روغن جلبک 18–22

    • فسفات 10 | CaCO₃ 3 | مخمر 5 | پری‌میکس 9 | آنزیم‌ها 1.0

    • Met 2.2 | Lys 1.8 | Thr 0.8 | Trp 0.2 | Taurine 2.5

    • جمع: 1000 kg

    * نکته پری‌میکس: ویتامین A 10–12 kIU، D₃ 2–3 kIU، E 150–200 mg؛ B کمپلکس کامل؛ ید/سلنیوم/مس (با توجه به شوری آب و حساسیت تاسیسات)، محرک آنتی‌اکسیدان (توکوفرول/رزماری).

    برگه مشخصات تغذیه‌ای خلاصه (به ماده خشک)

    پارامتر استارتر Std گروئر Std فینشر Std استارتر گیاهی گروئر گیاهی فینشر گیاهی
    پروتئین خام (%) 49–50 42–44 39–41 49–50 43–45 40–42
    چربی خام (%) 19–20 24–26 27–30 20–21 25–26 29–31
    DE (MJ/kg) 19–20 20–21 21–22 19–20 20–21 21–22
    خاکستر (%) 8–9 7–8 6–7 8–9 7–8 6–7
    فیبر خام (%) ≤3 ≤3 ≤3 ≤3.5 ≤3.5 ≤3.5
    P قابل‌جذب (%) 0.95–1.0 0.75–0.85 0.65–0.75 0.95–1.0 0.75–0.85 0.65–0.75
    EPA+DHA (% جیره) ≥1.0 ≥1.0 1.2–1.5 ≥1.0 (از جلبک) ≥1.0 1.2–1.5
    لیزین SID (%) 2.0–2.2 1.7–1.9 1.7–1.8 2.2 1.9 1.8
    Met+Cys SID (%) 1.7–1.9 1.6–1.8 1.6–1.7 1.9–2.0 1.8–1.9 1.7–1.8
    تائورین (%) 0.25 0.20 0.20 0.40 0.30 0.25

    یادداشت‌های اجرایی کوتاه

    • 60–100٪ روغن‌ها را بعدِ خشک‌کردن با وکیوم‌کوتینگ اضافه شود.

    • فیتاز 500–1000 FTU/kg (گیاهی: نزدیک 1000 FTU) برای کاهش دفع P.

    • در کمبود/گرمای آب: انرژی را 0.5–1.0 MJ/kg بالا ببر (روغن) و پروتئین را 1–2 واحد کم شود.

    • EPA/DHA بازار ایران: اگر روغن جلبک کم‌یاب بود، حداقل فینشر را با ترکیب 0.8–1.0% EPA+DHA نگه داشته شود و روی برچسب کیفیت گوشت اطلاع‌رسانی شود.