روش اجرایی پایش سلامت

1) هدف

• اطمینان از حفظ زیستگاه طبیعی، تنوع زیستی محلی و کارکرد بوم‌سامانه با پایش منظم کف‌زی‌ها، کیفیت آب، رهایش مواد مغذی و تعامل با حیات‌وحش.

• تطابق با الزامات شاخص‌های 2.1 تا 2.5 استاندارد ASC.

2) دامنه

• کلیه سایت‌های پرورش (قفس/سامانه بسته) و دوره‌های تولید از ذخیره‌سازی تا برداشت.

3) تعاریف کلیدی

• AZE (منطقه مجاز اثر): محدوده‌ای که اثرات رسوبی/آلی انتظار می‌رود؛ بیرون AZE باید شرایط بوم‌سازگار داشته باشد.

• ردوکس/سولفید رسوب: جانشین‌های شیمیایی سلامت بنتیک.

• DO (اکسیژن محلول) / درصد اشباع: شاخص‌های حیاتی کیفیت آب.

• فاین خوراک: ذرات ریز خوراک مطابق تعریف استاندارد (برای ≤۵mm: الک ۱mm؛ برای >۵mm: الک 2.36mm).

4) مسئولیت‌ها

• مدیر مزرعه: تصویب برنامه پایش، تخصیص منابع، رسیدگی به عدم انطباق.

• مسئول محیط‌زیست/کیفیت: طراحی شبکه نمونه‌برداری، کالیبراسیون دستگاه‌ها، آموزش، گزارش‌دهی ASC.

• اپراتورها/تکنیسین‌ها: برداشت نمونه‌ها طبق روش، ثبت داده‌ها، مراقبت تجهیزات.

• طرف ثالث (در صورت نیاز): تحلیل benthic/faunal index، آزمون‌های تأییدکننده.

5) الزامات و حدود کنترلی (حد سلامت/حد اقدام)

5.1 بنتیک (2.1)

• خارج AZE:

  • ردوکس رسوب > 0 mV یا سولفید ≤ 1500 μMol/L.

  • و یکی از شاخص‌های زیستی: AMBI ≤ 3.3 یا Shannon > 3 یا BQI ≥ 15 یا ITI ≥ 25.

• داخل AZE: ≥ 2 تاکسون ماکروفون با وفور بسیار بالا (و غیرِ شاخص آلودگی).

• AZE: تعریف و صحه‌گذاری با مدل معتبر + گراندتروث.

5.2 کیفیت آب (2.2)

• میانگین هفتگی درصد اشباع DO ≥ 70% (دو قرائت روزانه: ~۶صبح، ~۳بعدازظهر).

• حداکثر 5% نمونه‌های هفتگی با DO < 2 mg/L.

• در کشورِ دارای هدف کیفیت ساحلی: محل در آب «خوب/بسیار خوب» (تحلیل طرف ثالث).

• فاقد هدف: پایش Nکل، NH₄، NO₃، Pکل، Ortho-P در سایت و مرجع (سازگاری با مرجع).

• محاسبه BOD چرخه تولید (طبق فرمول استاندارد).

5.3 مواد مغذی/خوراک (2.3)

• فاین خوراک در دروازه مزرعه: < 1% وزنی (نمونه‌گیری فصلی/سه‌ماهه).

5.4 زیستگاه‌های حساس (2.4)

• انجام ارزیابی اثر بر تنوع زیستی (مطابق چک‌لیست پیوست I-3).

• عدم استقرار در Protected Areas/HCVAs مگر استثنائات با اثبات سازگاری و مجوز.

5.5 حیات‌وحش و شکارچیان (2.5)

• ADD/AHD: 0 روز استفاده.

• تلفات گونه‌های در خطر/فهرست سرخ: 0.

• هر اقدام کشنده: فقط پس از طی سه گام (همه راه‌ها آزموده، تأیید مدیر ارشد، مجوز مرجع قانونی) + انتشار عمومی ≤30 روز.

• سقف رخدادهای کشنده دوساله: < 9 (حداکثر 2 پستاندار دریایی) برای گونه‌های غیرِدرخطر + ارزیابی ریسک و اقدامات پیشگیرانه.

6) برنامه نمونه‌برداری و بسامد

7) روش‌های اجرایی (SOP گام‌به‌گام)

7.1 تعیین و صحه‌گذاری AZE

1. اجرای مدل رسوب‌گذاری (چندپارامتری، مثل AUTODEPOMOD).

2. طراحی شبکه ایستگاه‌ها (داخل/مرز/خارج AZE + مرجع).

3. گراندتروث: یک دور پایش کامل بنتیک-شیمی و تنظیم مرز AZE.

4. تأیید CAB و اطلاع‌رسانی به ذی‌نفعان محلی.

7.2 پایش بنتیک

1. برداشت مغزه (≤10cm اول رسوب)؛ ثبت مختصات/عمق/زمان.

2. اندازه‌گیری ردوکس با پروب یا سولفید آزمایشگاهی.

3. نمونه‌برداری فون (گرب/هسته‌گیر)، الک‌کردن، حفظ و شناسایی؛ محاسبه AMBI/شانون/BQI/ITI.

4. قبول/رد: اگر هر حد نقض شد ⇒ اقدام اصلاحی (بخش 8).

7.3 کیفیت آب

1. قرائت DO دوبار در روز؛ ثبت دما/شوری؛ محاسبه درصد اشباع.

2. اگر DO<2 mg/L رخ داد ⇒ اعلام هشدار، بررسی علل (مد دریا، بالا‌آمدگی عمیق، تراکم، تغذیه).

3. نمونه‌برداری N/P طبق برنامه؛ مقایسه با مرجع/اهداف ملی.

4. محاسبه BOD در پایان چرخه.

7.4 کنترل فاین خوراک

1. انتخاب تصادفی کیسه/سیلو؛ الک‌کردن مطابق سایز پلت؛ توزین فاین.

2. اگر ≥1% ⇒ اقدام اصلاحی (تأمین‌کننده، حمل‌ونقل، سیستم دوزینگ).

7.5 ارزیابی زیستگاه‌های حساس

1. اجرای چک‌لیست I-3: شناسایی Protected Areas/HCVA، مسیر مهاجرت، علفزارهای دریایی، گونه‌های حساس.

2. برنامه کاهشی اثرات + در صورت لزوم بازتوانی/جبران.

7.6 حیات‌وحش و شکارچیان

1. ADD/AHD ممنوع؛ بهینه‌سازی خفگی توری/نت‌تنشن، جمع‌آوری فوری تلفات، مدیریت تغذیه، نصب پرده‌های ضد ورود فک.

2. رخداد کشنده (اگر اجتناب‌ناپذیر و با مجوز): مستندسازی کامل + انتشار عمومی ≤30 روز.

3. بازبینی ریسک و اجرای اقدامات کاهنده.

8) اقدام‌های اصلاحی و پیشگیرانه (CAPA)

9) کالیبراسیون و کنترل کیفیت

• اکسیژن‌سنج/چندپارامتری: کالیبراسیون روزانه/هفتگی طبق راهنما + ثبت.

• آزمایشگاه‌ها: روش‌های معتبر، بلانک/تکرار/استاندارد مرزی.

• آموزش سالانه تیم نمونه‌برداری و شناسایی فون.

10) مستندسازی و گزارش‌دهی

• فرم‌ها/دفترچه‌ها:

  • F-DO-01 ثبت DO روزانه؛ F-NP-02 نتایج مواد مغذی؛ F-BEN-03 بنتیک (ردوکس/سولفید/شاخص‌ها)؛ F-FEED-04 فاین خوراک؛ F-WLD-05 رخداد حیات‌وحش؛ F-CAPA-06 اقدامات اصلاحی.

• گزارش هفتگی: DO، رخدادهای <2 mg/L، اقدامات انجام‌شده.

• گزارش ماهانه: N/P + مقایسه مرجع؛ انحرافات و CAPA.

• گزارش هر چرخه: BOD، خلاصه بنتیک، تطابق با AZE، جمع‌بندی عدم انطباق‌ها.

• شفافیت عمومی (الزامات اصل ۲): رخدادهای کشنده ≤30 روز روی وب‌سایت/تابلو اعلانات محلی.

11) بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست (HSE)

• PPE هنگام نمونه‌برداری رسوب/آب، مدیریت پسماند نمونه‌ها، جلوگیری از نشت مواد نگهدارنده.

• ایمنی قایق/دستگاه‌ها، پروتکل شرایط جوی نامساعد.

12) بازنگری

• بازنگری سالانه SOP بر مبنای داده‌های دوره‌ای، تغییرات قانونی/استاندارد و بازخورد ممیزی.

پیوست A — چک‌لیست میدانی کوتاه

• مدل AZE معتبر + نقشه نقاط نمونه‌برداری

• DO روزانه (۲ بار) ثبت و امضا

• N/P طبق برنامه + مرجع

• بنتیک (ردوکس/سولفید + شاخص زیستی) طبق برنامه

• فاین خوراک <1% (سه‌ماهه)

• ارزیابی زیستگاه/گونه حساس به‌روز

• عدم استفاده از ADD/AHD

• دفتر رخداد حیات‌وحش و انتشار عمومی (در صورت رخداد)

• CAPA باز و بسته‌شده‌ها