PSA-PR-LC-AGE
نسخه: 01
تاریخ اجرا: 1404/02/03
تدوین: دکتر علیرضا مسعودنیا
مرجع: USDA AMS, WOAH, Codex, FSIS, EU TRACES

1. هدف

تعیین ضوابط و مراحل اجرایی برای شناسایی و تأیید سن دام‌های کشتاری با هدف:

  • کنترل سلامت دام (مستقیم و غیرمستقیم)

  • جلوگیری از ورود گوشت مشکوک به بیماری‌های خاص سن‌پایه (مانند BSE)

  • تطابق با الزامات برنامه‌های گواهی دهی

2. دامنه کاربرد

این روش برای کلیه دام‌های کشتاری (به‌ویژه گاو) که:

  • در برنامه‌های گواهی برند شده USDA یا بین‌المللی قرار دارند

  • مشمول قوانین کنترل سن دام (مثلاً شرط «زیر 30 ماه») می‌باشند، قابل اجراست.

3. مسئولیت‌ها

نقش مسئولیت
ارزیاب کشتارگاه ارزیابی و ثبت سن دام بر اساس شواهد
مدیر فنی تأیید نهایی سن دام جهت ورود به برنامه برند
کارشناس بهداشت دام بررسی رابطه سن با خطرات بهداشتی و قرنطینه‌ای

4. روش‌های تأیید سن دام

✅ الف – مستندات رسمی:

  1. Ear Tag یا شماره ثبت دام

  2. سند پرورش / واکسیناسیون / حمل از فارم مبدأ

  3. گواهی سلامت دام صادره از مبدأ که شامل تاریخ تولد باشد

  4. داده‌های RFID یا تراشه‌های دام‌های بزرگ‌مقیاس

    . نقش سن دام در کنترل بیماری‌های خاص

    بیماری ارتباط با سن
    BSE (جنون گاوی) در گاوهای بالای 30 ماه احتمال بروز یا انتقال بیشتر است، به همین دلیل USDA اجازه صدور گواهی برند فقط برای دام‌های زیر 30 ماه را می‌دهد.
    تب دره ریفت / تب سه‌روزه اغلب در دام‌های جوان‌تر شدت بیشتری دارد، اما دام‌های بالغ می‌توانند ناقل بدون علامت باشند.
    بیماری‌های انگلی مزمن مانند فاسیولوز، در سنین بالاتر شیوع بیشتری دارد به‌ویژه در دام‌های چرا آزاد.
    سل (TB) در دام‌های مسن‌تر احتمال بالاتر بروز علائم کلینیکی و ضایعات لاشه وجود دارد.

    ✅ 2. ارتباط سن با باقی‌مانده داروها و سموم

    • دام‌های جوان‌تر به احتمال زیاد در دوره رشد نهایی قرار دارند، و ممکن است به تازگی دارو یا آنتی‌بیوتیک دریافت کرده باشند.

    • در دام‌های مسن، اگرچه ممکن است فاصله از مصرف دارو بیشتر باشد، ولی انباشت فلزات سنگین، آفلاتوکسین B1 یا سموم قارچی در کبد و کلیه‌ها بیشتر دیده می‌شود.

    • بررسی Withdrawal Period داروها معمولاً با سن ترکیب می‌شود تا تصمیم به ذبح / عدم ذبح گرفته شود.

    ✅ 3. ارتباط سن با کیفیت لاشه و گرید USDA

    • دام‌های جوان‌تر (زیر 30 ماه) معمولاً دارای:

      • چربی بین عضلانی بالاتر (marbling)

      • بافت لطیف‌تر گوشت

      • و در نتیجه دریافت گریدهای بالاتر مانند Choice+ / Prime هستند.

    • در دام‌های مسن‌تر، بافت گوشت سفت‌تر و چربی بین عضله کمتر است.

    ✅ 4. الزامات رسمی سازمان‌های بین‌المللی

    سازمان موضع
    USDA دام بالای 30 ماه معمولاً واجد شرایط برنامه‌های گواهی برند نیست.
    WOAH (OIE سابق) محدودیت‌های صادراتی خاص برای گوشت گاو بالای 30 ماه از کشورهایی با سابقه BSE دارد.
    Codex Alimentarius تعیین MRL و خطرپذیری به تفکیک سن دام توصیه می‌شود.

    ✅ روش‌های ارزیابی سن دام:

    1. بررسی دندان‌ها (در محل کشتارگاه یا فارم)

    2. Ear Tag/ID خوانی و مقایسه با اسناد تولد یا واکسیناسیون

    3. اسناد رسمی ثبت پرورش (در فارم‌های برندشده)

    📌 جمع‌بندی:

    فایده ارزیابی سن دام تأثیر مستقیم
    پیشگیری از بیماری‌های با دوره کمون بلند ✔
    کنترل ورود گوشت مشکوک به زنجیره غذایی ✔
    بهینه‌سازی کنترل باقیمانده دارویی/شیمیایی ✔
    تعیین صلاحیت برای گواهی برند USDA ✔

✅ ب – ارزیابی دندانی (Visual Dental Inspection):

وضعیت دندانی تخمین سن دام
دو دندان شیری زیر 1 سال
چهار دندان دائمی 18 تا 24 ماه
شش دندان دائمی 24 تا 30 ماه
هشت دندان دائمی (کامل) بالای 30 ماه

❗ در برنامه‌های USDA (مثل CAB)، وجود حداکثر 2 جفت دندان دائمی به معنای تأیید زیر 30 ماه است.

5. مراحل اجرایی در محل کشتار

مرحله اقدام
1 خواندن Ear Tag و ثبت در فرم PSA-FM-LC-AGE01
2 بررسی مدارک مبدأ (در صورت موجود بودن)
3 در صورت نبود اسناد، انجام معاینه دندانی قبل از ذبح
4 ثبت نتیجه:
  ◻ زیر 30 ماه
  ◻ بالای 30 ماه
5 تصمیم نهایی برای اجازه ورود به برنامه گواهی یا رد دام
6 علامت‌گذاری لاشه‌های بالای 30 ماه جهت بررسی خاص یا استثناء

6. تبعات تشخیص سن بالای 30 ماه

برنامه / قانون نتیجه
USDA G-Codes (CAB, CHB, Akaushi…) ❌ عدم واجد شرایط بودن
مقررات صادراتی اتحادیه اروپا نیاز به تست BSE یا عدم پذیرش
FSIS / WOAH الزامات خاص برای بررسی مغز و ستون فقرات
سازمان دامپزشکی ایران احتمال قرنطینه یا امحاء

7. مستندات مورد نیاز

  • فرم ارزیابی سن دام PSA-FM-LC-AGE01

  • عکس دندان‌ها (در صورت انجام ارزیابی چشمی)

  • تصویر Ear Tag

  • گواهی حمل و تولد (در صورت وجود)

8. طبقه‌بندی نهایی و اقدام اجرایی

وضعیت دام نتیجه اجرایی
زیر 30 ماه + مستندات معتبر ورود به برنامه گواهی برند
تخمین زیر 30 ماه بدون اسناد ورود مشروط با ثبت مسئولیت
بالای 30 ماه حذف از برنامه برند، بررسی خاص سلامت
نامشخص نیاز به V&V یا قرنطینه و آزمایش

✅ جمع‌بندی:

این روش اجرایی امکان شناسایی و مدیریت حرفه‌ای سن دام را فراهم می‌کند تا:

  • هم به کیفیت لاشه در برنامه‌های بین‌المللی احترام گذاشته شود

  • هم از نظر پدافند زیستی و سلامت انسان، ریسک کنترل شده باقی بمانفرفرفر

    ✅ مرحله 1: طراحی فرم ارزیابی سن دام کشتاری (AGE01)

    فرم شامل این بخش‌ها خواهد بود:

    1. اطلاعات پایه دام (Ear Tag، تاریخ، محل، نژاد، برنامه برند)

    2. بررسی مستندات (تاریخ تولد، شناسنامه، تطابق با Ear Tag)

    3. ارزیابی دندانی (تعداد دندان دائمی، تخمین سن، تصویر دندان)

    4. نتیجه نهایی (زیر ۳۰ ماه / بالای ۳۰ ماه / نیازمند V&V)

    5. نام و امضای ارزیاب

    📄 خروجی: فایل PDF و Word کاملاً فرمت‌شده، آماده چاپ یا استفاده دیجیتال.

    ✅ مرحله 2: تبدیل روش اجرایی کنترل سن دام (PSA-PR-LC-AGE)

    به فرمت رسمی Word شامل:

    • مشخصات سند، هدف، دامنه، مسئولیت‌ها

    • مراحل اجرایی با جدول‌ها

    • فلوچارت تصمیم‌گیری (در صورت تمایل)

    • پیوست با ارجاع به فرم AGE01