روش اجرایی مدیریت اثر بر جمعیت‌های حیات وحش

کد سند: PSA-SOP-ENV-03
نسخه: 1.0
تاریخ اجرا: ———
مالک فرایند: مدیر پایداری و انطباق (HSE/Compliance)
حوزه اجرا: تمام مزارع سالمون شرکت پایش سلامت آسیا (دریایی و ساحلی) و واحدهای پشتیبان (خوراک، تدارکات، آزمایشگاه)

1) هدف

• پیشگیری از آسیب به سلامت و یکپارچگی ژنتیکی جمعیت‌های وحشی از طریق مدیریت انگل/بیماری، جلوگیری از معرفی گونه‌های غیر‌بومی/تراریخته، و کنترل فرار ماهیان.

• تحقق الزامات اصل ۳ استاندارد ASC سالمون و حفظ قابلیت گواهی.

2) دامنه

• همهٔ سایت‌های پرورش در شعاع ≤75 کیلومتر از مسیر/زیستگاه مهاجرت سالمونیدها (در صورت انطباق با تعریف «مناطق دارای سالمونیدهای وحشی»).

• واحد اسمولت/نرسری (برای کنترل فرار و زیست‌امنیت)، تیم پایش زیست‌محیطی، تیم عملیات دریا، آزمایشگاه و روابط ذینفعان.

3) تعاریف کلیدی

• ABM: مدیریت مبتنی بر پهنه (هماهنگی منطقه‌ای در ذخیره‌گذاری، آیش، درمان‌ها، تبادل داده).

• دوره حساس: بازه مهاجرت حساس بچه‌ماهی/گونه‌های هدف که کنترل آستانه‌های شپش اجبار دارد (طبق پیوست‌های ASC/مصوبات ABM).

• کسری نامشروح: Stocking − Harvest − Mortalities − Known Escapes.

• فرار: خروج عمدی/غیرعمدی ماهی از سامانه قفس/حوض به محیط آزاد.

4) مسوولیت‌ها

• مدیر عامل مزرعه (Farm GM): تضمین منابع، امضای توافق ABM، مجوز درمان‌های منطقه‌ای، گزارش به CAB.

• مدیر پایداری و انطباق: تفسیر الزامات ASC، ممیزی داخلی، ارتباط با نهاد ارزیاب (CAB) و انتشار عمومی داده‌ها.

• سرپرست عملیات دریا: اجرای برنامه‌های ضدفرار، نمونه‌برداری شپش، کنترل تراز تور/مش، ثبت رخدادها.

• کارشناس زیست‌محیطی/آزمایشگاه: برنامه پایش، صحت‌سنجی داده‌ها، نگهداری نمونه‌ها/سوابق، هماهنگی پایش میدانی گونه‌های وحشی.

• سرپرست آموزش: آموزش بدو ورود و سالانه درباره فرار، شمارش، زیست‌امنیت، مدیریت شکارچی، افشای الزامات.

• تدارکات/تجهیزات: نگهداشت تجهیزات شمارش (≥98% دقت)، تور و متعلقات (آزمون استحکام و رهگیری).

• روابط ذینفعان: تعامل با NGO/دانشگاه/نهادها برای پژوهش مشترک و پایش برون‌مزرعه.

5) الزامات و روش اجرا

5.1 مدیریت منطقه‌ای (ABM) و انگل/بیماری (معیار 3.1)

الزامات کلیدی:

• عضویت و مشارکت فعال در ABM منطقه: هماهنگی زمان‌بندی ذخیره‌گذاری، دوره‌های آیش، درمان‌ها و تبادل اطلاعات(صورتجلسه ماهانه).

• در مناطق دارای سالمونیدهای وحشی: تعیین و بازبینی سالانه حداکثر بار شپش برای کل ABM و هر سایت بر مبنای پایش وحشی (پیوست II-2).

روش اجرا:

1. ثبت‌نام/تمدید ABM: امضای MoU سالانه؛ تعیین نماینده ثابت شرکت.

2. تقویم مشترک: قفل‌گذاری تاریخ‌های ذخیره‌گذاری/برداشت/آیش در تقویم ABM؛ هر تغییر با رأی اکثریت.

3. پایش مزرعه: نمونه‌برداری شپش طبق پروتکل پیوست III-2 (حداقل دفعات/حجم/مراحل سنی).

4. پایش برون‌مزرعه: مشارکت در پایش بچه‌سالمون مهاجر، قزل‌آلای دریایی ساحلی/قطبی (از طریق دانشگاه/NGO/نهاد دولتی).

5. انتشار داده‌ها:

   • داده پایش وحشی: انتشار عمومی طبق فرمت توافق‌شده ABM (وب‌سایت شرکت یا پورتال عمومی).

   • داده مزرعه: انتشار ظرف ۷ روز پس از نمونه‌برداری (حداقل L. salmonis؛ در ساحل غربی کانادا، Caligus بالغ نیز).

6. کنترل آستانه در دوره حساس:

   • برنامه پیش‌گیرانه یک‌ماه قبل از دوره حساس برای رسیدن به زیر آستانه در نخستین نمونه دوره.

   • اگر آستانه نقض شد:

     • اطلاع به CAB حداکثر روز کاری بعد از آخرین روز نمونه‌برداری.

     • اجرای اقدامات کاهش (درمان/تخلیه مرحله‌ای/تغییر چیدمان/تغذیه، افزایش نظافت تور، کاهش تراکم) و بازنمونه‌برداری.

     • کفایت زمانی: ۲۱ روز برای بازگشت زیر آستانه؛ در غیر این صورت لغو گواهی/عدم فروش به‌عنوان گواهی‌شده.

7. همکاری پژوهشی: در اختیار گذاشتن داده سطح مزرعه/دسترسی سایت برای پروژه‌های مصوب (بدون الزام مالی).

سوابق الزامی: فرم PSA-F-ABM-01 (صورتجلسات/تصمیمات/بار مجاز شپش)، PSA-F-SEA-01 (برگه‌های زنده‌سنجی/شمارش شپش)، لینک انتشار عمومی.

5.2 گونه‌های غیر‌بومی و تراریخته (معیارهای 3.2 و 3.3)

سیاست شرکت:

• تولید گونهٔ غیربومی فقط اگر قبل از تاریخ انتشار استاندارد ASC به‌طور گسترده در منطقه تولید می‌شده باشد یا مزرعه ۱۰۰% استریل/با سد فیزیکی مؤثر باشد.

• هر ۵ سال یک‌بار، تهیه/ارائه پژوهش داوری‌شده درباره ریسک استقرار گونه در حوزه قضایی و ارسال به ASC.

• استفاده از گونه غیربومی برای کنترل شپش/مدیریت مزرعه (مانند کلینرفیش) ممنوع؛ فقط بومی مجاز.

• تراریخته (GM/transgenic) مطلقاً ممنوع. به‌نژادی و تریپلوئید/تمام‌ماده در صورت غیرتراریخته بودن مجاز.

روش اجرا:

1. راستی‌آزمایی وضع گونه: تیکت PSA-COM-LEG-02 با مدارک تاریخچه تولید منطقه‌ای/مجوزها.

2. پروتکل کلینرفیش: فقط فهرست گونه‌های بومی تاییدشده توسط واحد علمی/محیط‌زیست.

3. پایش ادبیات/ریسک: برنامه ۵‌ساله پژوهش؛ انتخاب شریک دانشگاهی؛ انتشار خلاصه عمومی.

4. کنترل تأمین: الزام تأمین‌کنندگان به عدم عرضه تخم/ماهى تراریخته (گواهی کتبی + حق بازرسی).

سوابق: PSA-F-NNS-01 (ثبت تصمیم‌گیری گونه غیربومی)، PSA-F-GMO-01 (اظهارنامه عدم تراریخته)، گزارش ریسک ۵‌ساله.

5.3 پیشگیری و مدیریت فرار (معیار 3.4)

اهداف کمی:

• حداکثر فراری در هر چرخه: ≤ ۳۰۰ قطعه (مجموع تمامی رخدادها).

• دقت شمارش ذخیره‌گذاری/برداشت: ≥ ۹۸٪.

• انتشار عمومی کسری نامشروح در پایان چرخه.

روش اجرا:

1. طراحی و تجهیزات:

   • انتخاب مش/تار تور متناسب با اندازه/فشار جریان؛ آزمون استحکام دوره‌ای (قبل از آب‌اندازی و هر ۶ ماه).

   • رهگیری تور (کد یکتا/سریال/عمر مفید/تعمیرات).

   • پایداری سازه (آنکرینگ/فلوتر/بویه/اتصالات) طبق چک‌لیست PSA-CL-CAG-01.

2. مدیریت شکارچی:

   • ممنوعیت مطلق استفاده از ADD/AHD (دستگاه‌های صوتی دفع/آزار).

   • نصب سیل‌بلایند/تنش‌دهی تور/جمع‌آوری سریع تلفات (کاهش جاذب‌ها).

3. عملیات ایمن:

   • پروتکل‌های جابه‌جایی/پمپاژ/کپچر؛ سرشماری دوبل در نقاط بحرانی.

   • سرعت قایق/نزدیکی به قفس، فقط طبق دستورالعمل.

4. شمارش با دقت ≥۹۸٪:

   • به‌روزرسانی سالانه کالیبراسیون؛ نگهداری گواهی سازنده؛ آزمون میدانی تصادفی.

5. پایش و اعلان رویداد:

   • هر رخداد سوراخ/پارگی/گرفتگی/شکست سازه → فرم PSA-IR-ESC-01 ظرف ۲۴ ساعت، ایزوله و ترمیم فوری.

   • برآورد فراری با شواهد؛ اقدامات اصلاحی/پیشگیرانه (RCA/FMEA).

   • در رخداد بزرگ و «خارج از کنترل» (قابل استناد) تنها یک‌بار در ۱۰ سال امکان استثنا طبق ASC.

6. محاسبه کسری نامشروح (چرخه‌ای):

   • Stocking − Harvest − Mortalities − Known Escapes = Unexplained Loss → انتشار عمومی.

7. آموزش:

   • بدو ورود و سالانه: پیشگیری فرار، مدیریت شکارچی، شمارش دقیق، گزارش‌ دهی فوری.

8. ممیزی داخلی فنی: هر ۶ ماه یک‌بار بازبینی ضدفرار + آزمون غافلگیرانه سلامت تور/اتصالات.

سوابق: PSA-F-NET-01 (آزمون تور/رهگیری)، PSA-F-CNT-01 (کالیبراسیون/دقت شمارش)، PSA-IR-ESC-01 (گزارش رخداد و برآورد)، PSA-RPT-UL-01 (گزارش کسری نامشروح).

6) ارتباطات و شفافیت

• انتشار عمومی اجباری:

  • نتایج نمونه‌برداری شپش مزرعه ≤۷ روز.

  • داده‌های پایش وحشی طبق توافق ABM.

  • کسری نامشروح چرخه‌ای.

• کانال‌ها: وب‌سایت شرکت/درگاه ABM/پرتال داده باز منطقه‌ای.

• زمان‌بندی: تقویم منتشره سالانه + اعلان تغییرات عمده ≤ 5 روز کاری.

7) آموزش و صلاحیت

• ماژول‌های الزامی: ABM و دوره حساس، نمونه‌برداری شپش، زیست‌امنیت، ضدفرار، مدیریت شکارچی، دقت شمارش، گزارش‌دهی به CAB.

• تناوب: بدو ورود، سالانه، بازآموزی موردی پس از هر عدم‌انطباق.

• ارزیابی: آزمون کتبی/عملی؛ حدنصاب قبولی ۸۰٪.

8) شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs)

• K1: درصد انطباق با آستانه‌های شپش در دوره حساس (% هفته‌های زیر آستانه).

• K2: زمان واکنش تا اطلاع به CAB (میانگین ساعت).

• K3: زمان رسیدن مجدد به زیر آستانه (میانگین روز؛ هدف ≤ ۲۱).

• K4: تعداد فراری چرخه‌ای (هدف: ۰؛ سقف ۳۰۰).

• K5: دقت واقعی شمارش (میانگین %؛ هدف ≥ ۹۸).

• K6: تکمیل/انتشار به‌موقع داده‌ها (% رعایت مهلت ۷ روز).

• K7: تعداد عدم‌انطباق‌های بحرانی در ممیزی داخلی (هدف: ۰).

9) کنترل سوابق

• نگهداری حداقل ۵ سال: صورتجلسات ABM، داده‌های مزرعه/وحشی، گزارش‌های CAB، رخدادها، کالیبراسیون، آموزش‌ها، انتشارهای عمومی (URL/اسکرین‌شات).

• یکپارچگی داده: مهر زمانی، امضای دیجیتال، کنترل نسخه.

10) ممیزی داخلی و اقدام اصلاحی

• ممیزی داخلی فنی/انطباق: فصلی؛ برنامه سالانه PSA-AUD-PLN.

• RCA/FMEA برای رخدادها/عدم‌انطباق‌ها؛ CAPA با مسئول/موعد مشخص؛ بازسنجی اثربخشی طی ۳۰ روز.

11) برنامه شرایط اضطراری

• رخداد آلودگی/بیماری منطقه‌ای/شکست سازه: تیم واکنش سریع، ایزوله‌سازی، اطلاع ABM/CAB/مقامات، ثبت کامل، بازگشت کنترل‌شده به عملیات.

• نقض شدید آستانه شپش در دوره حساس: پلن درمان/تخلیه مرحله‌ای، افزایش پایش، افزودن تیم پشتیبان.

پیوست‌ها (الگوهای کاربردی)

1. PSA-F-ABM-01 – صورتجلسه و تصمیمات ABM (بار مجاز شپش/تقویم/درمان‌ها)

2. PSA-F-SEA-01 – فرم نمونه‌برداری و شمارش شپش (L. salmonis، و در صورت لزوم Caligus بالغ)

3. PSA-F-NNS-01 – چک‌لیست گونه غیربومی و مستندات ریسک/تاریخچه

4. PSA-F-GMO-01 – اظهارنامه عدم تراریخته از تأمین‌کننده/واحد تکثیر

5. PSA-F-NET-01 – ثبت آزمون استحکام/رهگیری تور و تعمیرات

6. PSA-F-CNT-01 – ثبت کالیبراسیون/تست دقت شمارش (هدف ≥۹۸٪)

7. PSA-IR-ESC-01 – گزارش رخداد فرار (تاریخ، علت، تعداد، اقدام اصلاحی)

8. PSA-RPT-UL-01 – گزارش کسری نامشروح چرخه‌ای و لینک انتشار عمومی

9. PSA-TRN-01 – ماتریس آموزش و ارزیابی صلاحیت

10. PSA-CL-CAG-01 – چک‌لیست سلامت قفس/آنکرینگ/اتصالات

یادآوری‌های اجرایی مهم

• ADD/AHD (واساز صوتی/آزار صوتی) ممنوع.

• انتشار داده مزرعه ≤۷ روز و اطلاع به CAB ≤۱ روز کاری در نقض آستانه.

• رسیدن به زیر آستانه ≤۲۱ روز؛ در غیر این صورت عدم‌اهلیت گواهی برای محصول آن چرخه.

• حداکثر فراری چرخه‌ای ۳۰۰ قطعه؛ هدف صفر.

• دقت شمارش ≥۹۸٪ با مستند کالیبراسیون.

• هر ۵ سال یک‌بار مطالعه ریسک استقرار برای گونه‌های غیربومی (اگر مصداق دارد).

• تراریخته مطلقاً ممنوع.