روش اجرایی ارزیابی کارخانه خوراک دام جهت استفاده از حد مجاز استفاده از افزودنی‌ها
نویسنده: دکتر علیرضا مسعودنیا
تاریخ نگارش: 1 آوریل 2025
ادیت: اول
1. هدف
هدف این روش اجرایی، ارزیابی و نظارت بر استفاده از افزودنی‌ها در تولید خوراک دام است تا اطمینان حاصل گردد که میزان افزودنی‌های مورد استفاده در فرآیند تولید خوراک دام از حد مجاز ایمنی تعیین‌شده تجاوز نمی‌کند و مطابق با استانداردهای GMP+ و الزامات ایمنی غذایی است.
2. دامنه
این روش اجرایی برای تمامی واحدهای تولید خوراک دام از جمله کارخانه‌های تولید، فرآوری و بسته‌بندی خوراک دام که تحت ارزیابی انطباق قرار دارند، قابل اجرا می‌باشد. همچنین، این روش به‌منظور ارزیابی و پایش میزان افزودنی‌ها در خوراک دام و اطمینان از رعایت حد مجاز استفاده از آن‌ها در تمامی مراحل تولید طراحی شده است.
3. تعاریف و اصطلاحات
-
افزودنی‌ها: مواد شیمیایی یا طبیعی که به خوراک دام اضافه می‌شوند تا ویژگی‌هایی مانند بهبود سلامت دام، کیفیت خوراک یا نگهداری آن افزایش یابد.
-
حد مجاز استفاده: میزان حداکثر مجاز استفاده از هر افزودنی در خوراک دام که مطابق با استانداردهای GMP+ و سایر استانداردهای ملی یا بین‌المللی تعیین شده است.
-
حد عمل: حدی که در آن باید اقدامات اصلاحی صورت گیرد اگر میزان مصرف افزودنی‌ها از آن تجاوز کند.
-
حد رد: حدی که در آن خوراک دیگر مناسب مصرف دام نخواهد بود و باید از چرخه تولید خارج شود.
4. روش‌های ارزیابی
-
جمع‌آوری مستندات و اطلاعات
-
مستندات مربوط به افزودنی‌های مورد استفاده باید جمع‌آوری و ثبت شوند.
-
این مستندات شامل نام افزودنی‌ها، مقادیر مجاز مصرف، مراحل استفاده در فرآیند تولید، و شرایط نگهداری و انبارداری آن‌ها می‌باشد.
-
-
بررسی و مقایسه با حد مجاز
-
برای هر افزودنی مصرفی، میزان استفاده در خوراک دام باید با حد مجاز استفاده که توسط استانداردهای GMP+ و قوانین ملی یا بین‌المللی تعیین شده است مقایسه گردد.
-
حد مجاز و حد رد برای هر افزودنی طبق جدول‌های استانداردهای GMP+ و سایر منابع معتبر تعیین می‌شود.
-
در صورت تجاوز از حد مجاز (Action Limit)، باید اقدامات اصلاحی صورت گیرد. در صورت تجاوز از حد رد (Rejection Limit)، محصول باید از چرخه تولید حذف گردد.
-
-
ارزیابی و تحلیل ریسک
-
ارزیابی ریسک به‌منظور شناسایی خطرات مرتبط با استفاده از افزودنی‌ها در خوراک دام و اثرات آن‌ها بر سلامت دام و کیفیت محصول انجام می‌شود.
-
این ارزیابی شامل بررسی خطرات میکروبی، شیمیایی، و فیزیکی است که ممکن است از استفاده نادرست یا بیش از حد از افزودنی‌ها ناشی شود.
-
در صورت شناسایی ریسک‌های بالای ایمنی، اقدامات مناسب برای کاهش یا حذف خطرات پیشنهاد می‌شود.
-
-
کنترل کیفیت افزودنی‌ها
-
تمامی افزودنی‌ها باید از نظر کیفیت و مطابقت با استانداردهای GMP+ بررسی شوند.
-
آزمایش‌های دوره‌ای برای بررسی کیفیت افزودنی‌ها و تطابق آن‌ها با استانداردهای ایمنی انجام می‌شود.
-
کنترل کیفیت باید در مراحل مختلف تولید از جمله مراحل ذخیره‌سازی و اضافه کردن افزودنی‌ها به خوراک دام انجام شود.
-
-
آموزش و آگاهی‌دهی به کارکنان
-
آموزش‌های لازم برای کارکنان درخصوص استفاده صحیح از افزودنی‌ها، میزان مصرف مجاز و تاثیرات آن‌ها بر کیفیت خوراک دام و سلامت آن‌ها ارائه می‌شود.
-
دستورالعمل‌های قابل فهم و عملی برای کارکنان تهیه شده و در طول فرایند تولید توزیع می‌گردد.
-
5. الزامات قانونی
تمامی افزودنی‌ها باید مطابق با قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی مانند استانداردهای GMP+، مقررات اتحادیه اروپا یا سایر استانداردهای معتبر جهانی استفاده شوند. این استانداردها شامل الزامات خاص برای حد مجاز استفاده از هر افزودنی، روش‌های آزمایش و نظارت، و نحوه مستندسازی می‌باشد.
6. اقدامات در صورت تخلف از حد مجاز استفاده از افزودنی‌ها
در صورتی که استفاده از افزودنی‌ها از حد مجاز تعیین‌شده تجاوز کند، اقدامات زیر باید انجام شود:
-
تعلیق تولید: تولید خوراک دام تا اصلاح مقدار مصرف افزودنی‌ها باید متوقف گردد.
-
گزارش‌دهی به مقامات: در صورت شناسایی تخلف، موضوع باید به مراجع نظارتی و مقامات مربوطه گزارش شود.
-
تحقیقات علت تخلف: بررسی علل و دلایل تخلف و اتخاذ تدابیر اصلاحی برای جلوگیری از تکرار آن‌ها در آینده.
-
آزمون‌های مجدد: انجام آزمون‌های مجدد بر روی خوراک دام برای اطمینان از رعایت حد مجاز استفاده از افزودنی‌ها و جلوگیری از استفاده غیرمجاز.
7. مستندسازی و گزارش‌دهی
تمامی مراحل ارزیابی، بررسی و اقدامات اصلاحی باید به‌طور کامل مستند شود و در قالب گزارش‌های دوره‌ای به مراجع نظارتی و ارزیابی‌کنندگان ارزیابی انطباق ارسال گردد. این گزارش‌ها باید شامل مستندات مربوط به ارزیابی ریسک‌ها، نتایج آزمایش‌ها و اقدامات اصلاحی انجام‌شده باشد.
8. پیوست‌ها
-
فرم ارزیابی افزودنی‌ها: فرم‌های مخصوص برای ثبت و ارزیابی مصرف افزودنی‌ها در خوراک دام.
-
گزارش‌های آزمایشگاهی: نمونه‌ای از گزارش‌های آزمایشگاهی مربوط به بررسی میزان افزودنی‌ها در خوراک دام.
-
چک‌لیست کنترل: چک‌لیست‌های برای بررسی فرآیندهای کنترل کیفیت در استفاده از افزودنی‌ها.
-
دستورالعمل‌های آموزشی: دستورالعمل‌های آموزشی برای کارکنان در مورد استفاده صحیح و ایمن از افزودنی‌ها.
پیوست‌ها
1. فرم ارزیابی افزودنی‌ها
فرم ارزیابی افزودنی‌ها برای ثبت و بررسی مقدار مصرف افزودنی‌ها در هر مرحله از تولید خوراک دام، مطابق با حد مجاز تعیین‌شده در استانداردهای GMP+ و مقررات قانونی مربوطه. این فرم شامل موارد زیر می‌باشد:
-
نام افزودنی
-
مقدار مصرف در هر مرحله تولید
-
حد مجاز مصرف (Action Limit)
-
حد رد (Rejection Limit)
-
میزان مصرف واقعی
-
تاریخ بررسی
-
نتیجه ارزیابی (مطابق با حد مجاز/تجاوز از حد مجاز)
2. گزارش‌های آزمایشگاهی
گزارش‌های آزمایشگاهی مربوط به بررسی میزان افزودنی‌ها در خوراک دام به‌منظور اطمینان از رعایت حد مجاز و ایمنی در فرآیند تولید. این گزارش‌ها باید شامل اطلاعات زیر باشد:
-
نام آزمایشگاه و شماره شناسایی آزمایش
-
نوع افزودنی
-
نتایج آزمایش (مقدار افزودنی)
-
مقایسه با حد مجاز مصرف
-
توصیه‌ها و اقدامات لازم در صورت تخلف از حد مجاز
3. چک‌لیست کنترل کیفیت افزودنی‌ها
چک‌لیستی برای بررسی فرآیندهای کنترل کیفیت در استفاده از افزودنی‌ها. این چک‌لیست برای استفاده در مراحل مختلف تولید جهت بررسی شرایط مصرف و ذخیره‌سازی افزودنی‌ها به‌کار می‌رود و شامل موارد زیر است:
-
بررسی مستندات تأمین کنندگان افزودنی‌ها
-
بررسی شرایط ذخیره‌سازی افزودنی‌ها
-
بررسی مطابقت با استانداردهای ایمنی (از جمله GMP+)
-
کنترل کیفیت هر افزودنی در مراحل مختلف تولید
4. دستورالعمل‌های آموزشی برای کارکنان
دستورالعمل‌های آموزشی برای کارکنان کارخانه‌های تولید خوراک دام به‌منظور آگاهی از روش‌های صحیح استفاده از افزودنی‌ها، رعایت حد مجاز مصرف و تأثیر آن بر کیفیت خوراک دام و سلامت آن‌ها. این دستورالعمل‌ها شامل:
-
تعریف افزودنی‌ها و نقش آن‌ها در خوراک دام
-
نحوه مصرف صحیح افزودنی‌ها و حد مجاز مصرف
-
روش‌های کنترل کیفیت و پایش مصرف افزودنی‌ها
-
اقدامات در صورت تخلف از حد مجاز مصرف افزودنی‌ها
5. مستندات آزمایش‌های ریسک
مستندات مربوط به ارزیابی ریسک‌ها در استفاده از افزودنی‌ها. این مستندات شامل موارد زیر است:
-
تحلیل ریسک‌های مرتبط با استفاده از افزودنی‌ها
-
شناسایی خطرات میکروبی، شیمیایی و فیزیکی
-
برنامه‌های کنترل و پیشگیری برای کاهش خطرات
-
نتایج ارزیابی ریسک و پیشنهادات اصلاحی
6. گزارش نهایی ارزیابی
گزارش نهایی ارزیابی که شامل نتایج ارزیابی مصرف افزودنی‌ها، اقدامات اصلاحی انجام‌شده، و ارزیابی انطباق با حد مجاز مصرف می‌باشد. این گزارش باید به مراجع نظارتی و ارزیابی‌کنندگان ارسال شود.
-